Tại Toạ đàm mới đây về sàn giao dịch vàng, chuyên gia kinh tế PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng, một sàn vàng vận hành đúng chuẩn sẽ giúp cơ quan quản lý giám sát giao dịch theo thời gian thực, nắm được các luồng mua bán, mức độ biến động và rủi ro thị trường.

PGS.TS. Ngô Trí Long cũng nhấn mạnh rằng sàn vàng không chỉ là công cụ giao dịch, mà là nền tảng dữ liệu kết nối thị trường vật chất – tài khoản – chính sách tiền tệ, giúp Nhà nước điều hành linh hoạt hơn trong bối cảnh vàng đang tác động mạnh tới tỷ giá, lạm phát và ổn định vĩ mô. Việc quản lý hoàn toàn dựa vào hành chính như trước đây đã không còn phù hợp.

Ở góc độ xây dựng mô hình, chuyên gia kinh tế TS. Cấn Văn Lực cho rằng, việc “vừa chạy, vừa xếp hàng, vừa làm, vừa thử nghiệm” là điều khó tránh, nhưng các phương án căn cơ phải được chuẩn bị kỹ lưỡng.

TS. Cấn Văn Lực thiên về phương án cho phép vàng như một vật chất, một sản phẩm được giao dịch trên sở giao dịch hàng hóa, bởi quy trình vận hành đã có sẵn và chỉ cần bổ sung thêm mặt hàng. Với vàng tài khoản và chứng chỉ vàng, ông Lực cho rằng việc sử dụng chứng chỉ vàng có thể giảm bớt tình trạng tích trữ của người dân.

Về nhập khẩu vàng để tăng cung, TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cần tính toán hợp lý vì nếu không nhập khẩu chính thống, thị trường sẽ chuyển sang buôn lậu vàng, gây thất thu thuế, tạo giao dịch ngoại tệ không chính thức và có thể đẩy tỷ giá lên.

Một vấn đề quan trọng được các chuyên gia nhấn mạnh là cần tách bạch hoàn toàn mô hình sàn vàng vật chất với hình thức vàng phái sinh (CFD) từng gây thiệt hại cho nhà đầu tư trước đây.

Ông Nguyễn Minh Tuấn - CEO AFA Capital cho rằng, cụm từ “sàn vàng” dễ khiến công chúng liên tưởng đến mô hình CFD vốn giao dịch chỉ trên chênh lệch giá và không có vàng thật. Việt Nam cần hướng tới một sở giao dịch vàng vật chất quốc gia dựa trên giao dịch thật, có tiêu chuẩn quốc gia và cơ chế giao – nhận minh bạch.

Theo ông Nguyễn Minh Tuấn, mô hình mới phải trả lời rõ: Ai mua – ai bán, tiền có được thanh toán thật hay không, người mua có nhận được vàng vật chất hay phải ký gửi và khi bán lại có phải giao vàng thật hay không. Những yêu cầu này nhằm bảo đảm sự khác biệt rõ ràng với các mô hình rủi ro trong quá khứ.

Vì thế, CEO AFA Capital đề nghị, lộ trình phù hợp là khởi đầu bằng giao dịch vàng nguyên liệu nhằm giải quyết nhu cầu sản xuất trong nước, sau đó mới mở rộng sang vàng miếng, loại tài sản đầu tư phổ biến với người dân.

Việc phân tách thị trường vàng thành vàng CFD và vàng vật chất, trong vàng vật chất lại tách biệt vàng nguyên liệu, vàng miếng và vàng trang sức là yêu cầu bắt buộc để vận hành thị trường minh bạch và hiệu quả.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, ông Nguyễn Thế Hùng – Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam cho rằng, trong thời gian qua chỉ khoảng 30–40% doanh nghiệp vàng đầu tư đầy đủ vào máy móc, thiết bị và hệ thống kiểm soát đầu vào. Số còn lại chưa tuân thủ đầy đủ yêu cầu pháp lý, khiến thị trường thiếu minh bạch và dễ phát sinh vi phạm.

Theo ông, doanh nghiệp phải chứng minh được nguồn nguyên liệu đầu vào, điều kiện bảo quản và tiêu chuẩn sản xuất, nhưng thực tế vẫn tồn tại khoảng trống trong kiểm tra - giám sát. Vì thế, việc xây dựng cơ chế quản lý minh bạch và đồng bộ là vấn đề cấp thiết để bảo đảm an toàn tiền tệ quốc gia.

Trong giai đoạn đầu nên cho phép nhập khẩu vàng nguyên liệu có chứng nhận chất lượng quốc tế để phục vụ sản xuất, đồng thời kiểm soát chặt doanh nghiệp tham gia về cơ sở vật chất, công nghệ và nghĩa vụ báo cáo, tránh tình trạng đầu cơ.

Trong dài hạn cần phân chia lộ trình gồm ba giai đoạn: vận hành sàn phục vụ sản xuất và phân phối; mở rộng phân phối cho doanh nghiệp có nhu cầu thực; và cuối cùng phát triển các sản phẩm tài chính phái sinh khi hành lang pháp lý đã hoàn thiện.

Trong khi đó, từ góc độ doanh nghiệp chế tác, ông Vũ Hùng Sơn – Chủ tịch HĐQT Công ty Bảo Tín Mạnh Hải phản ánh, thị trường vàng đang trải qua giai đoạn đầy biến động khi nguồn cung nguyên liệu chính thức thiếu hụt kéo dài hơn 13 tháng.

Thậm chí, doanh nghiệp buộc phải sử dụng vàng trôi nổi để duy trì sản xuất, chấp nhận rủi ro và chi phí cao, trong khi giá vàng nội địa bị đẩy lên mạnh. Các cửa hàng phải giới hạn lượng bán để tránh tình trạng gom hàng và đầu cơ, đồng thời đầu tư máy phổ để kiểm tra chất lượng vàng.

Liên quan đến sàn giao dịch vàng, lãnh đạo Bảo Tín Mạnh Hải bày tỏ lo ngại số hạn ngạch nhập khẩu dự kiến được phân cho các ngân hàng và các doanh nghiệp lớn sẽ chủ yếu phục vụ hoạt động nội bộ của họ. Nếu các doanh nghiệp sản xuất trang sức khác không có cơ hội tiếp cận nguồn vàng này, sàn giao dịch sẽ khó tạo được sự sôi động và khó phát huy vai trò điều tiết thị trường.