Chống hàng giả bảo vệ người tiêu dùng trên môi trường điện tử gắn với phát triển bền vững

Thương mại điện tử Việt Nam phát triển nhanh

Năm 2025 đánh dấu bước tăng trưởng nhanh và ổn định của kinh tế số Việt Nam, trong đó thương mại điện tử tiếp tục giữ vai trò trung tâm. Theo báo cáo thường niên Kinh tế số khu vực Đông Nam Á (e-Conomy SEA 2025) lần thứ mười do Google, Temasek và Bain & Company công bố, nền kinh tế số Việt Nam được dự báo đạt 39 tỷ USD tổng giá trị hàng hóa vào cuối năm 2025, tăng 17% so với năm 2024. Riêng thương mại điện tử chiếm gần 2/3 giá trị này, với mức ước tính khoảng 25 tỷ USD, tiếp tục dẫn dắt quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực bán lẻ và dịch vụ tiêu dùng.

Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử cũng kéo theo những yêu cầu cao hơn đối với quản lý thị trường, bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao chuẩn mực vận hành của doanh nghiệp.

Các khảo sát thị trường của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) cho thấy, thương mại điện tử tăng trưởng đồng đều ở cả quy mô và tốc độ. Theo báo cáo toàn cảnh thị trường sàn bán lẻ trực tuyến Quý III/2025 từ nền tảng tổng hợp và khai thác dữ liệu Metric.vn, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đang tăng trưởng mạnh với tổng doanh số đạt 103.600 tỷ đồng, tăng 22,25% so với cùng kỳ năm trước. Chuyên gia của Metric cũng dự báo, doanh số quý IV/2025 sẽ đạt 105.000 tỷ đồng, tăng 15% so với cùng kỳ năm 2024 và tăng 1,35% so với Quý III/2025.

Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử cũng kéo theo những yêu cầu cao hơn đối với quản lý thị trường, bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao chuẩn mực vận hành của doanh nghiệp. Số liệu của Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho thấy, trong năm 2025, toàn lực lượng Quản lý thị trường đã kiểm tra 27.540 vụ; phát hiện, xử lý 23.402 vụ vi phạm; thu nộp ngân sách nhà nước gần 372 tỷ đồng; Tổng trị giá hàng hóa vi phạm gần 290 tỷ đồng; giảm 31,76% so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý, vi phạm trong môi trường thương mại điện tử tiếp tục gia tăng và diễn biến phức tạp, đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý, kiểm soát thị trường. Bên cạnh đó, hoạt động livestream bán hàng trên mạng xã hội bị lợi dụng để tiêu thụ thực phẩm giả, thực phẩm kém chất lượng, không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, với thủ đoạn quảng cáo thổi phồng, gắn mác "hàng xách tay", "đặc sản vùng miền", "nhà làm", "sạch 100%" hoặc sử dụng KOL/KOC để tạo lòng tin. Một số gian hàng còn đăng tải thông tin sai sự thật, sử dụng giấy tờ, bản công bố chất lượng đã hết hạn, bị chỉnh sửa hoặc của thương nhân khác nhằm lừa dối người tiêu dùng.

Năm 2025, lực lượng Quản lý thị trường đã xử lý hơn 23.000 vụ vi phạm, tập trung vào hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc và vi phạm trên môi trường thương mại điện tử.

Theo ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), trong thương mại truyền thống, các yếu tố nhận diện khá rõ ràng là người bán có địa điểm cụ thể, người mua trực tiếp tiếp xúc, hàng hóa dễ kiểm chứng và giao dịch, thanh toán minh bạch.

Tuy nhiên, trong môi trường mua sắm trực tuyến, hầu hết những yếu tố đó đều không rõ ràng. Đặc biệt, trên các nền tảng mạng xã hội và sàn thương mại điện tử, việc xác định danh tính người bán và kiểm soát chất lượng sản phẩm là một thách thức lớn. Chính sự thiếu minh bạch này đã tạo kẽ hở cho hàng hóa kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái, hàng lậu len lỏi vào thị trường, gây rủi ro cho người tiêu dùng.

Không dừng lại ở giao dịch trong nước, nhiều hoạt động mua bán còn diễn ra trên các nền tảng nước ngoài, được vận hành theo hệ thống và quy định của doanh nghiệp quốc tế. Trong những trường hợp này, việc phát hiện và xử lý vi phạm càng khó khăn hơn. Ngay cả khi đã nhận diện được dấu hiệu vi phạm, cơ quan chức năng vẫn gặp trở ngại lớn trong khâu xác minh, đặc biệt khi đối tượng liên quan không hợp tác. Đây chính là một trong những thách thức lớn nhất của hoạt động mua sắm trực tuyến hiện nay.

Toạ đàm Chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử.

Theo đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), bên cạnh mặt tích cực, thương mại điện tử cũng bộc lộ những mặt trái rõ rệt. Đây chính là bài toán lớn thứ hai đặt ra cho việc quản lý. Trước thực tế đó, Nhà nước đã và đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý nhằm quản lý hoạt động thương mại điện tử và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường số.

Các quy định mới đã được ban hành, có hiệu lực theo lộ trình cụ thể, với những văn bản pháp lý và quy chuẩn kỹ thuật nhằm điều chỉnh trách nhiệm của từng chủ thể tham gia, từ người bán, các nền tảng số trung gian cho đến các sàn thương mại điện tử.

Trước đây, đã có những quy định nhất định với các sàn thương mại điện tử và nền tảng trung gian, nhưng chưa đầy đủ và chưa thực sự chi tiết. Cơ sở pháp lý vẫn còn những khoảng trống khiến việc quản lý và xử lý vi phạm gặp nhiều khó khăn. Thời gian tới, quy định sẽ được bổ sung, làm rõ hơn trách nhiệm của từng đối tượng, đặc biệt là trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường thương mại điện tử.

Đẩy mạnh truyền thông đến doanh nghiệp và người tiêu dùng

Ông Trần Hữu Linh cho biết, để ngăn chặn hiệu quả tình trạng hàng giả trên môi trường thương mại điện tử, thời gian qua, Bộ Công Thương đã tập trung hoàn thiện khuôn khổ pháp lý để theo kịp sự phát triển của thương mại điện tử, tránh tình trạng chính sách luôn đi sau thực tiễn.

Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất hiện nay vẫn nằm ở khâu thực thi pháp luật. Muốn xử lý hiệu quả các sai phạm trên môi trường số, cơ quan quản lý phải có các công cụ hiện đại, phù hợp. Bộ Công Thương đang triển khai xây dựng các công cụ quản lý mới; trong đó, quy định một số nhóm hàng hóa bắt buộc phải khai báo và truy xuất nguồn gốc, đặc biệt là mặt hàng có rủi ro cao; nhóm hàng hóa khác khuyến khích thực hiện truy xuất.

Từ ngày 1/1/2026, các quy định về quản lý chất lượng hàng hóa sẽ được triển khai đồng bộ, theo hướng văn minh, minh bạch hơn. Điều này vừa giúp doanh nghiệp bảo vệ sản phẩm chính hãng, ngăn chặn gian lận về chất lượng, vừa góp phần đơn giản hóa giám sát, kiểm tra của cơ quan chức năng. Cùng với đó, đang xây dựng các hệ thống cảnh báo sớm đối với các hành vi vi phạm, gian lận trên môi trường thương mại điện tử, đồng thời tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra.

Theo ông Trần Hữu Linh, thời gian qua, Nhà nước đã rất nỗ lực trong công tác phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, đặc biệt là trên môi trường thương mại điện tử. Việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 397/NQ-CP ban hành Kế hoạch hành động của Chính phủ về đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đến năm 2030 là lần đầu tiên có một kế hoạch hành động quốc gia mang tính tổng thể, dài hạn, thể hiện cam kết rất mạnh mẽ của Chính phủ trong cuộc chiến chống gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm sở hữu trí tuệ đến năm 2030.

Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) đã tổ chức Cuộc thi Tìm hiểu pháp luật về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trên thương mại điện tử nhằm nâng cao nhận thức pháp lý, lan tỏa kiến thức pháp luật và thúc đẩy môi trường kinh doanh số lành mạnh, minh bạch trong bối cảnh thương mại điện tử đang phát triển mạnh mẽ.

Hiện nay, các cơ quan chức năng đang khẩn trương xây dựng kế hoạch hành động để sớm đưa Nghị quyết vào thực tiễn. Nhiều giải pháp được xác định là rất quyết liệt và thiết thực, như mục tiêu xóa bỏ hàng giả, hàng nhái; yêu cầu 100% các sàn thương mại điện tử phải ký cam kết phòng ngừa và chủ động, quyết liệt chống hàng giả; đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm hành vi vi phạm.

Ông Trần Hữu Linh đánh giá, trong bối cảnh chuyển đổi số và thương mại điện tử diễn ra mạnh mẽ, công tác quản lý thị trường cũng buộc phải thay đổi tương ứng, từ chính sách đến phương thức thực thi và xử lý. Cuộc chiến chống hàng giả trên môi trường số chỉ có thể đạt hiệu quả khi có sự tham gia đồng bộ của cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và toàn thể người tiêu dùng.

Yếu tố cốt lõi trong cuộc chiến chống gian lận thương mại và hàng giả vẫn là văn hóa và đạo đức kinh doanh. Thực tế cho thấy, vẫn tồn tại tình trạng người tiêu dùng biết rõ hàng hóa là giả, là nhái nhưng vẫn chấp nhận mua. Khi người mua còn thỏa hiệp với hàng giả thì việc đấu tranh, ngăn chặn các hành vi vi phạm trên thị trường, đặc biệt là trên môi trường số, sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

Về phía Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Cục rất coi trọng công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và truyền thông để người dân có nhận thức đúng đắn, đầy đủ về tác hại của hàng giả, hàng nhái. "Đây được xác định là nhiệm vụ hết sức quan trọng và sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới", ông Trần Hữu Linh nói.