Định hình mô hình tăng trưởng hiện đại cho giai đoạn phát triển mới

Động lực tăng trưởng truyền thống đã tới hạn

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Nguyễn Quốc Anh - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính) nhấn mạnh rằng, dù kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021-2025 vẫn giữ được ổn định vĩ mô, mô hình tăng trưởng hiện nay đã bộc lộ những giới hạn nhất định. Các động lực truyền thống như vốn, khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ đã không còn đáp ứng được yêu cầu phát triển nhanh và bền vững trong bối cảnh mới.

Ông Nguyễn Quốc Anh - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính) phát biểu khai mạc Hội thảo.

Hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, đặc biệt hướng tới mức tăng trưởng kinh tế hai con số trong giai đoạn 2026-2030, Việt Nam cần một mô hình tăng trưởng hoàn toàn mới, dựa trên khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và nâng cao năng suất tổng hợp. Vì vậy, Hội thảo diễn ra nhằm đánh giá thực trạng phát triển và đồng thời đề xuất những tư duy, giải pháp mang tính đột phá để tạo nền tảng cho giai đoạn tiếp theo.

Nội dung thảo luận tập trung vào ba định hướng lớn. Thứ nhất, xác lập mô hình phát triển theo chiều sâu, đề cao năng suất và hàm lượng khoa học - công nghệ trong các ngành kinh tế. Thứ hai, thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng hiện đại, hiệu quả và liên thông; tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, hạ tầng và nhân lực; phát triển mạnh kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Thứ ba, xây dựng hệ thống mục tiêu và bộ chỉ tiêu phù hợp với mô hình phát triển mới - đặc biệt là các chỉ tiêu về tăng trưởng GDP, chuyển đổi số, năng suất lao động và cơ cấu ngành.

Theo ông Nguyễn Quốc Anh, để hiện thực hóa các mục tiêu đã đề ra, cần có sự chung tay của toàn bộ hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp cùng đội ngũ chuyên gia và nhà khoa học. Vai trò của Nhà nước trong hoàn thiện thể chế, nâng cấp hạ tầng trọng điểm và dẫn dắt quá trình chuyển đổi môi trường kinh doanh sẽ ngày càng quan trọng. Đồng thời, khu vực tư nhân phải thực sự trở thành động lực then chốt trong đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Hội thảo thu hút đông đảo các chuyên gia tham dự.

Đánh giá của Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính cho thấy, giai đoạn 2021-2025 đã ghi nhận nhiều nỗ lực quan trọng trong triển khai Nghị quyết 31/2021/QH15 và Chương trình hành động của Chính phủ. Trong tổng số 102 nhiệm vụ theo Nghị quyết 54/NQ-CP, đã có 86 nhiệm vụ hoàn thành, chiếm 84,3%. Bên cạnh đó, 30 chỉ tiêu được giao cũng đạt nhiều tiến bộ, đặc biệt là các chỉ tiêu liên quan đầu tư, cân đối vĩ mô và phát triển hợp tác xã trên phạm vi cả nước.

Một số kết quả đáng khích lệ cho thấy nền kinh tế duy trì ổn định như tổng vốn đầu tư toàn xã hội bình quân đạt 32,8% GDP và tỷ lệ bội chi ngân sách nhà nước chỉ ở mức 3,1-3,2%, thấp hơn mục tiêu. Số lượng hợp tác xã tăng đều và có khả năng vượt ngưỡng 35 nghìn vào cuối năm 2025. Đây là những tín hiệu tích cực góp phần củng cố nền tảng phát triển dài hạn của nền kinh tế Việt Nam

Dù vậy, nhiều hạn chế vẫn cần được điều chỉnh như năng suất lao động tăng chậm, khoa học - công nghệ chưa trở thành động lực quan trọng, doanh nghiệp quy mô lớn chưa phát triển mạnh, và tiến độ hoàn thiện thể chế còn chậm. Một số chỉ tiêu liên quan kỹ năng sinh viên, chất lượng đào tạo nghề hay quy mô doanh nghiệp vừa và lớn vẫn thiếu số liệu đánh giá, đặt ra thách thức cho quá trình cơ cấu lại nền kinh tế…

Ưu tiên khoa học - công nghệ và nâng cao chất lượng nhân lực

Tại Hội thảo, TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Thành viên Hội đồng tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ cho biết, giai đoạn 2021-2025, đầu tư công chiếm 17,2% tổng vốn đầu tư toàn xã hội và duy trì tốc độ tăng đều qua các năm, giải ngân năm 2025 ước đạt 900 nghìn tỷ đồng. Hạ tầng tiếp tục là trọng tâm khi chiếm tới 80% tổng vốn đầu tư công, đóng vai trò quan trọng trong phát triển giao thông, năng lượng, thông tin - viễn thông và các công trình ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần hỗ trợ tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh nhiều biến động toàn cầu

TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) trình bày tham luận tại Hội thảo.

Tuy nhiên, quá trình cơ cấu lại đầu tư công vẫn bộc lộ nhiều hạn chế. Đầu tư cho giáo dục, đào tạo, khoa học - công nghệ và y tế chỉ chiếm khoảng 15% tổng vốn, thấp hơn nhiều quốc gia châu Á. Các dự án tồn đọng, chậm tiến độ vẫn còn lớn; hệ số ICOR duy trì ở mức cao; phân bổ vốn chưa cân đối giữa các lĩnh vực như nước sạch, hạ tầng bền vững hay năng lượng, nơi nhu cầu vốn thực tế vượt xa khả năng đáp ứng hiện nay

Theo TS. Cấn Văn Lực, giai đoạn 2026-2030, nhu cầu vốn cho cơ sở hạ tầng ước tính lên tới 261 tỷ USD, trong đó năng lượng và hạ tầng bền vững chiếm tỷ trọng lớn. Riêng các lĩnh vực giáo dục, y tế và khoa học công nghệ đòi hỏi mức đầu tư tăng mạnh theo các nghị quyết của Trung ương, hướng tới nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và năng lực đổi mới sáng tạo, tạo nền tảng quan trọng cho mô hình tăng trưởng mới của đất nước

Để đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn tới, cần cơ cấu lại mạnh mẽ đầu tư công, giảm tỷ trọng hạ tầng xuống còn 50-55% và tăng chi cho giáo dục, y tế, khoa học - công nghệ. Bên cạnh đó, cần xử lý triệt để gần 3.000 dự án vướng mắc, hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư, phát triển thị trường tài chính và tăng cường minh bạch dữ liệu, qua đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và củng cố nền tảng tăng trưởng bền vững cho Việt Nam.

Các chuyên gia đóng góp ý kiến tại Hội thảo.

Trong khi đó, PGS.TS Lê Xuân Bá - Chuyên gia kinh tế cao cấp, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, để thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng, yếu tố tiên quyết là đổi mới thể chế, loại bỏ "điểm nghẽn của điểm nghẽn". Hệ thống pháp luật cần hiện đại, minh bạch; bộ máy hành chính phải chuyên nghiệp; và Nhà nước kiến tạo phải đóng vai trò dẫn dắt bằng bảo vệ quyền tự do kinh doanh, tôn trọng cạnh tranh, nâng cao đạo đức công vụ, đồng thời cải thiện quản trị quốc gia và quản trị doanh nghiệp

Cùng với đó, Việt Nam cần khai thác hiệu quả nguồn lực đầu tư nhưng tránh phụ thuộc vào tăng vốn. Đầu tư công hiện còn nhiều giới hạn về hấp thụ, FDI và ODA phải được chọn lọc, trong khi lượng vốn nhàn rỗi trong dân lên tới hàng chục tỷ USD cần được khơi thông thông qua môi trường kinh doanh thuận lợi. "ICOR cao phản ánh hiệu quả sử dụng vốn thấp, đòi hỏi cải thiện mạnh mẽ trong lựa chọn, giám sát và thực thi dự án", PGS.TS Lê Xuân Bá nhấn mạnh.