Cơ hội rộng mở, thách thức đan xen
Nông nghiệp Việt Nam bước vào giai đoạn mới với nhiều thuận lợi. Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 mở ra triển vọng áp dụng công nghệ cao, kinh tế số và nông nghiệp thông minh. Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (FTA) giúp nông sản Việt Nam tiếp cận những thị trường lớn, có sức cạnh tranh toàn cầu. Đặc biệt, xu hướng dịch chuyển dòng vốn đầu tư quốc tế hậu COVID-19 tạo thêm cơ hội thu hút FDI chất lượng.
Dù vậy, ngành nông nghiệp cũng phải đối diện không ít thách thức. Đó là biến đổi khí hậu, dịch bệnh, cạnh tranh gay gắt trong chuỗi giá trị nông sản, cùng những rào cản về thể chế, hạ tầng và chất lượng nhân lực đang là lực cản. Thực tế, dù Nestlé, CP Group, De Heus hay Cargill đã chọn Việt Nam làm điểm đến chiến lược, song quy mô dự án chưa đủ lớn, chủ yếu tập trung ở lĩnh vực chế biến và chăn nuôi. Trong khi đó, trồng trọt - lĩnh vực then chốt lại chưa được chú trọng đúng mức.
Quy mô FDI còn nhỏ, phân bổ thiếu cân đối
Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), tính đến cuối năm 2024, Việt Nam có 537 dự án FDI còn hiệu lực trong lĩnh vực nông nghiệp. Nếu tính cả chế biến, cung ứng vật tư và thương mại, tổng vốn FDI toàn ngành đạt hơn 26 tỷ USD, chiếm khoảng 6% tổng vốn FDI cả nước. Số liệu giai đoạn 2015 - 2024 cho thấy sự biến động lớn: Năm 2015 có 17 dự án nông nghiệp với 258 triệu USD vốn đăng ký, đến năm 2020 tăng lên 13 dự án nhưng vốn đăng ký đạt 228,6 triệu USD, rồi giảm mạnh vào các năm sau, chỉ còn 11 dự án năm 2024 với 77,6 triệu USD.
Ở các tiểu ngành, chăn nuôi thu hút 2,2 tỷ USD với 81 dự án, trong đó nhiều tập đoàn quốc tế đã tạo hệ sinh thái khép kín từ con giống, thức ăn đến chế biến sản phẩm. Thủy sản có hơn 110 dự án FDI với tổng vốn trên 1 tỷ USD, tập trung vào nuôi trồng và chế biến xuất khẩu. Lâm nghiệp ghi nhận mức tăng trưởng mạnh về vốn, đặc biệt trong ngành gỗ, khi nhiều nhà đầu tư từ Trung Quốc, Singapore, Hồng Kông và Đài Loan tham gia.
Về địa phương, các dự án FDI tập trung nhiều ở tỉnh Lâm Đồng, Bình Định, Vĩnh Phúc (cũ), Đồng bằng sông Cửu Long - những nơi có hạ tầng thuận lợi. Về đối tác, Nhật Bản dẫn đầu với khoảng 21 doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, bên cạnh Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore, Pháp… Tuy nhiên, tỷ lệ vốn đầu tư từ các quốc gia này so với tổng FDI cả nước vẫn rất khiêm tốn, chỉ chiếm 2,3 - 9,8% tổng số dự án.
FDI trong nông nghiệp hiện tạo khoảng 500.000 việc làm trực tiếp và gián tiếp, góp phần đào tạo nông dân, đổi mới công nghệ. Nhiều dự án của Nestlé, Bayer hay Zoetis không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn chú trọng phát triển bền vững. Dẫu vậy, lao động ngành này vẫn chủ yếu là lao động phổ thông, năng suất thấp, thiếu khả năng cạnh tranh.
Cần một chiến lược rõ ràng để bứt phá
Nhìn lại chặng đường gần một thập kỷ, dễ thấy FDI trong nông nghiệp Việt Nam vừa thiếu ổn định, vừa chưa tương xứng với tiềm năng. Nguyên nhân khách quan xuất phát từ tính rủi ro cao của nông nghiệp - phụ thuộc vào thời tiết, khí hậu, dịch bệnh. Trên bình diện quốc tế, Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt với các nước trong khu vực có môi trường đầu tư hấp dẫn hơn.
Nguyên nhân chủ quan lại nằm ở việc Việt Nam chưa có chiến lược riêng cho thu hút FDI trong nông nghiệp. Thông tin xúc tiến đầu tư còn sơ sài, thiếu cụ thể; hạ tầng nông thôn chưa đồng bộ; nguồn nhân lực chất lượng cao khan hiếm. Bất cập trong Luật Đất đai, cùng các thủ tục hành chính phức tạp, khiến nhiều nhà đầu tư ngần ngại khi triển khai các dự án dài hạn.
Để hiện thực hóa mục tiêu đưa tổng vốn FDI đăng ký trong nông nghiệp đạt 25 tỷ USD vào năm 2030 rất cần một loạt giải pháp đồng bộ. Trước hết là đầu tư mạnh cho hạ tầng logistics, thủy lợi, điện và công nghệ thông tin. Song song với đó, cần xây dựng khung chính sách ưu đãi riêng cho các dự án FDI công nghệ cao, thân thiện môi trường.
Ngoài ra, phát triển nguồn nhân lực là yếu tố then chốt. Nông dân cần được đào tạo nghề, tiếp cận kiến thức quản lý và sản xuất hiện đại. Việt Nam cũng phải chủ động đón đầu xu hướng dịch chuyển vốn toàn cầu, thúc đẩy xúc tiến đầu tư và tăng cường hợp tác công - tư trong nông nghiệp.
FDI đã, đang và sẽ tiếp tục là động lực quan trọng trong quá trình hiện đại hóa nông nghiệp Việt Nam. Nhưng để dòng vốn này thực sự trở thành “đòn bẩy”, cần sự đổi mới quyết liệt từ chính sách đến cách làm, qua đó giúp nông nghiệp Việt Nam không chỉ giữ vai trò trụ đỡ mà còn vươn lên trở thành ngành hàng giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu./.
