Sửa Luật Báo chí: Mở rộng không gian hoạt động, bổ sung 5 nguồn thu mới

Trình bày tờ trình của Chính phủ về dự án Luật Báo chí (sửa đổi) tại phiên họp sáng 23/10 của Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng cho biết, với tinh thần đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, dự án Luật chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội và các nguyên tắc quản lý, đảm bảo tính gọn, rõ và linh hoạt. Dự thảo gồm 4 chương, 51 điều, giảm 2 chương và 10 điều so với Luật Báo chí năm 2016.

Dự thảo Luật lần này tập trung hoàn thiện các nguyên tắc về mô hình hoạt động, cơ chế kinh tế báo chí và mở rộng không gian hoạt động báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số, đáp ứng yêu cầu thông tin tuyên truyền trong giai đoạn mới. Một trong những điểm mới là bổ sung quy định về hoạt động của cơ quan báo chí trên không gian mạng; cho phép cơ quan báo chí được liên kết sản xuất nội dung (trừ các nội dung thời sự chính trị, an ninh, quốc phòng, đối ngoại) nhằm thúc đẩy khai thác giá trị từ hoạt động liên kết nhưng vẫn đảm bảo định hướng thông tin chính trị, xã hội. Chính phủ sẽ quy định chi tiết về liên kết trong hoạt động báo chí để bảo đảm minh bạch trách nhiệm, quyền lợi của các bên.

Dự thảo cũng bổ sung các quy định về cơ chế Nhà nước giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu, hỗ trợ chi phí truyền dẫn, phát sóng, nhằm tạo điều kiện cho báo chí thực hiện nhiệm vụ chính trị, thông tin tuyên truyền ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo và các lĩnh vực đặc thù như an ninh, quốc phòng, đối ngoại, truyền thông chính sách. Đồng thời, Nhà nước sẽ bố trí ngân sách để mua dịch vụ sự nghiệp công, hỗ trợ thường xuyên cơ quan báo chí.

Một điểm đáng chú ý khác là quy định về các nguồn thu mới của cơ quan báo chí, bao gồm: thu từ bán quyền xem, nghe tác phẩm báo chí; cho phép khai thác, sử dụng tác phẩm; thu từ liên kết trong hoạt động báo chí; cung cấp dịch vụ sự nghiệp công; và từ người có nhu cầu đăng bài nghiên cứu khoa học. Ngoài ra, dự thảo Luật cho phép cơ quan tạp chí khoa học được xuất bản nhiều ấn phẩm, tạo thuận lợi cho việc công bố các kết quả nghiên cứu, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia theo tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Tránh thành lập tạp chí tràn lan, hoạt động không hiệu quả

Cùng với việc tạo hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển báo chí, dự thảo Luật cũng bổ sung nhiều quy định siết chặt quản lý. Cụ thể, bổ sung các khái niệm “tạp chí” để phân biệt rõ với “báo” và chống “báo hoá tạp chí”; bổ sung định nghĩa “xuất bản báo chí trên không gian mạng”, “kênh nội dung của cơ quan báo chí trên không gian mạng” và “nền tảng số báo chí quốc gia” để quản lý hoạt động báo chí trong môi trường số. Dự thảo Luật cũng làm rõ khái niệm phóng viên, biên tập viên, thể loại báo chí, dịch vụ phát thanh - truyền hình để phù hợp với thực tiễn hoạt động.

Về nội dung quản lý, dự thảo bổ sung hành vi bị nghiêm cấm liên quan đến hoạt động thông tin đối ngoại, như việc đăng tải thông tin ảnh hưởng tiêu cực đến vị thế, uy tín, hình ảnh Việt Nam hoặc gây phương hại đến quan hệ đối ngoại, hợp tác quốc tế. Đồng thời, dự thảo Luật giao Chính phủ quy định chi tiết điều kiện cấp phép hoạt động báo chí đối với tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp nhằm tránh tình trạng thành lập tạp chí tràn lan, hoạt động kém hiệu quả.

Dự thảo Luật cũng bổ sung quy định về thu hồi giấy phép hoạt động đối với cơ quan báo chí không đảm bảo điều kiện, vi phạm nhiều lần hoặc ngừng hoạt động; bổ sung quy định về tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm lãnh đạo cơ quan báo chí để thể chế hóa chủ trương của Đảng về công tác cán bộ trong lĩnh vực này.

Báo cáo thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hoá và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh khẳng định, Ủy ban tán thành sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Báo chí nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về xây dựng nền báo chí, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; đồng thời khắc phục các bất cập trong công tác báo chí và quản lý thời gian qua.

Ủy ban cơ bản đồng tình với quy định bổ sung khái niệm “cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện” nhưng đề nghị tiếp tục nghiên cứu làm rõ nội hàm, tiêu chí xác định và cơ chế tài chính đặc thù cho các cơ quan này. Bên cạnh đó, Ủy ban cũng nhất trí với việc giao Chính phủ quy định cụ thể điều kiện cấp phép đối với các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp để tăng cường quản lý báo chí thuộc các tổ chức này.

Về cơ chế tài chính, Ủy ban ủng hộ việc tạo điều kiện để cơ quan báo chí có thêm nguồn thu, tăng tính tự chủ nhưng đề nghị làm rõ hơn khái niệm “kinh tế báo chí”, các quy định liên quan đến đầu tư công, cơ chế tự chủ và các nguồn thu từ hoạt động kinh doanh.

Ngoài ra, Ủy ban Văn hoá và Xã hội kiến nghị bổ sung quy định nhằm thúc đẩy hoạt động báo chí trên không gian mạng; quy định trách nhiệm pháp lý của nền tảng mạng xã hội nước ngoài khi xảy ra xâm nhập, sửa đổi nội dung trái pháp luật trên kênh báo chí; cũng như làm rõ cơ chế bảo đảm quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí, đặc biệt là tác phẩm có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI).

Về quy định đối với tạp chí khoa học, đa số ý kiến trong Ủy ban nhất trí đưa tạp chí khoa học vào phạm vi điều chỉnh như một loại hình báo chí đặc thù. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng nên xem xét quy định trong Luật Xuất bản thay vì Luật Báo chí, để phù hợp hơn với tính chất của loại hình này và thông lệ quốc tế.