Đổi mới sáng tạo phải bắt đầu từ văn hoá doanh nghiệp và môi trường làm việc

Ông Lê Quang Vũ - chuyên gia tư vấn văn hoá doanh nghiệp, Giám đốc Công ty Cổ phần Phát triển nội dung Blue C.

Phóng viên: Xin ông cho biết, tại sao còn khoảng cách giữa năng lực và hành động để biến đổi mới sáng tạo thành một văn hoá doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay?

Ông Lê Quang Vũ: Thực ra, nói đến đổi mới sáng tạo thì rất dễ, nhưng biến nó thành hành động lại là chuyện hoàn toàn khác. Tinh thần ấy đã có trong giá trị và hành vi của doanh nghiệp, nhưng để trở thành một năng lực vận hành sâu rộng thì vẫn còn thiếu nhiều điều kiện.

Một điểm nữa là chúng ta thường kỳ vọng rằng đổi mới sáng tạo phải đem lại kết quả ngay. Nhưng hành trình đổi mới thường nhiều thử nghiệm, nhiều thất bại. Điều quan trọng là doanh nghiệp phải ghi nhận hành vi dám nghĩ, dám làm, dám thử. Một ý tưởng mới, dù thành hay bại, đều đáng được ghi nhận vì nó thúc đẩy tư duy và mở đường cho các cải tiến tiếp theo.

Đặc biệt, đổi mới sáng tạo chỉ có thể diễn ra khi có một môi trường phù hợp. Môi trường ấy bắt đầu từ người lãnh đạo: cho phép mọi người thử, cho phép sai và sửa. Tất nhiên, vẫn phải có những “vùng an toàn” để rủi ro không gây hậu quả lớn, nhưng nếu tổ chức thiết kế được các không gian thử nghiệm – nơi mọi người làm – học nhanh – sửa nhanh – thì năng lực sáng tạo sẽ được kích hoạt bền vững hơn.

Nguồn: Báo cáo “Mức độ trưởng thành VHDN và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Do vậy, việc quan trọng nhất là xây dựng nền tảng văn hoá sáng tạo bên trong tổ chức. Văn hoá ấy bắt đầu từ nhận thức, phải hiểu đúng về đổi mới sáng tạo. Nhận thức dẫn tới hành vi nhất quán và hành vi sẽ tạo ra kết quả. Đây là tiến trình tự nhiên nhưng lâu nay chúng ta thường muốn đi tắt, chỉ tập trung vào kết quả mà quên mất hai bước đầu tiên.

Đổi mới sáng tạo không thể cưỡng ép bằng khẩu hiệu, mà phải nuôi dưỡng bằng hệ giá trị, môi trường an toàn tâm lý và sự nhất quán giữa lời nói và hành động của lãnh đạo.

Kết quả khảo sát tại Báo cáo “Mức độ trưởng thành văn hoá doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026” do Viện Phát triển Doanh nghiệp (Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) và Blue C thực hiện gần đây cho thấy, văn hoá đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam mới ở mức trung bình khá. Điểm về hệ giá trị khá cao, nhưng môi trường làm việc – nơi quyết định nhân viên có dám đề xuất hay không – lại chưa được đánh giá tốt. Điều này càng cho thấy văn hoá và môi trường phải đi trước mọi nỗ lực sáng tạo.

Phóng viên: Tại các doanh nghiệp sản xuất, việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo cần triển khai thế nào, thưa ông?

Ông Lê Quang Vũ: Khảo sát tại Báo cáo về văn hoá doanh nghiệp cho thấy khu vực sản xuất không phải là lĩnh vực sáng tạo thấp, thậm chí điểm số còn khá tốt. Trong nhiều doanh nghiệp mà chúng tôi tư vấn, rất nhiều sáng kiến đến từ chính người công nhân – những người hiểu sản phẩm và quy trình nhất. Các cải tiến của họ thường rất nhỏ nhưng mang lại giá trị lớn: tiết kiệm thời gian, tăng hiệu suất, giảm sai sót.

Đó là hình mẫu sáng tạo đi từ dưới lên. Các nhà máy vốn có quy trình chặt, tính kỷ luật cao. Trong môi trường ấy, những cải tiến vi mô nhưng đều đặn lại tạo ra hiệu quả rất rõ rệt. Vai trò của lãnh đạo là thiết kế cơ chế phù hợp, tạo môi trường cởi mở và ghi nhận kịp thời, để những sáng kiến từ tầng vận hành được lan tỏa.

Nguồn: Báo cáo “Mức độ trưởng thành VHDN và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Phóng viên: Báo cáo “Mức độ trưởng thành văn hoá doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026” cho thấy, nhóm tài chính – ngân hàng – bảo hiểm lại có mức điểm văn hoá đổi mới sáng tạo thấp nhất, dù là ngành giàu nguồn lực. Theo ông, đâu là nguyên nhân?

Ông Lê Quang Vũ: Ngành này đã trải qua một giai đoạn đổi mới mạnh, đặc biệt trong các bước chuyển đổi đầu tiên. Họ đã đi trước, nên tốc độ hiện nay không còn cao như trước. Bên cạnh đó, đặc thù của ngành là quản trị rủi ro rất chặt, khiến không gian thử nghiệm luôn bị giới hạn.

Năm nay, ngành lại đang trong chu kỳ tái cấu trúc, hợp nhất - sáp nhập. Vì thế, ưu tiên nguồn lực thường dành cho các hoạt động ổn định hệ thống hơn là cho các thử nghiệm mới. Nhưng điều đó không có nghĩa là ngành này không sáng tạo. Họ vẫn đổi mới nhưng theo cách thận trọng và trong khuôn khổ.

Theo tôi, mức điểm thấp phản ánh yếu tố thời điểm. Các tổ chức tài chính vốn có mức độ trưởng thành cao về quản trị và văn hoá. Khi chu kỳ ưu tiên hiện nay đi qua, tốc độ đổi mới của họ hoàn toàn có thể bật trở lại.

Phóng viên: Một điểm đáng chú ý trong khảo sát là doanh nghiệp đang giảm nguồn lực đầu tư cho xây dựng văn hoá doanh nghiệp. Theo ông, nguyên nhân và cách khuyến khích họ là gì?

Ông Lê Quang Vũ: Thẳng thắn mà nói, năm nay là một năm khó khăn. Nhiều doanh nghiệp buộc phải ưu tiên cho mục tiêu sống còn. Việc thu hẹp nguồn lực cho văn hoá doanh nghiệp vì thế là điều dễ hiểu.

Ngoài ra, công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo đang giúp tăng hiệu suất rất nhiều. Trước đây cần vài người để xử lý một quy trình, thì nay một đến hai người có thể làm được với sự hỗ trợ của công nghệ. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp nghĩ rằng họ không cần thêm nguồn lực cho sáng tạo nữa. Nhưng thực tế, vấn đề không phải là thiếu người, mà là thiếu cách làm. Làm không đúng từ đầu sẽ tạo ra những thử nghiệm không mang lại giá trị và cũng không giúp củng cố văn hoá.

Muốn vượt qua giai đoạn này, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống học tập liên tục trong chính công việc hằng ngày, để mọi người có đủ năng lực thích ứng trước khi dám đề xuất và thử nghiệm. Đồng thời, cần ban hành quy tắc sử dụng công nghệ, đào tạo về trách nhiệm và bảo mật, để sáng tạo đi đúng hướng và không phá vỡ các giá trị của tổ chức.

Phóng viên: Xin trân trọng những chia sẻ của ông!