Chìa khóa mở đường tăng trưởng mới
Trong bối cảnh khoa học - công nghệ phát triển với tốc độ chưa từng có, đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực trung tâm của tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Các dòng vốn FDI công nghệ cao chuyển dịch mạnh, tạo ra cơ hội hiếm có cho những quốc gia biết nắm bắt. Với Việt Nam, mô hình tăng trưởng truyền thống dựa vào lao động giá rẻ và mở rộng đầu tư đang bộc lộ giới hạn, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuyển sang mô hình dựa trên tri thức và công nghệ.
 |
| ThS. Vũ Quốc Huy - Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (Bộ Tài chính) chia sẻ về động lực đổi mới sáng tạo. |
Chia sẻ tại Diễn đàn Kinh tế - Tài chính Việt Nam 2025, ThS. Vũ Quốc Huy - Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) - Bộ Tài chính cho biết, năng suất lao động của Việt Nam vẫn thấp so với các nước trong khu vực, tốc độ tăng năng suất 10 năm qua chỉ đạt 4,5%. Trong khi cạnh tranh công nghệ toàn cầu ngày càng gay gắt, Việt Nam đứng trước cơ hội lớn từ dịch chuyển chuỗi cung ứng nhưng cũng đối diện áp lực mạnh trong nâng cao năng lực công nghệ.
Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam đạt tiến bộ đáng kể khi chỉ số GII 2025 vươn lên thứ 44/139. Việt Nam hiện có hơn 4.000 startup, hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ và hơn 20 trung tâm khởi nghiệp tại nhiều địa phương. Hoạt động đầu tư mạo hiểm tiếp tục sôi động với 141 giao dịch năm 2024 trị giá 2,3 tỷ USD. TP. Hồ Chí Minh lọt vào Top 5 hệ sinh thái khởi nghiệp Đông Nam Á, trong khi Hà Nội và Đà Nẵng đều tăng mạnh trong bảng xếp hạng.
Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đối mặt thách thức lớn về nhân lực, khi nhu cầu kỹ sư bán dẫn và AI tăng nhanh nhưng khả năng đào tạo chưa theo kịp. Đầu tư cho R&D còn thấp và thiếu bền vững, trong khi doanh nghiệp nội địa thiếu các tập đoàn công nghệ đủ lớn để dẫn dắt. Nguồn vốn cho startup, đặc biệt giai đoạn sớm, vẫn là điểm nghẽn khiến nhiều sáng kiến khó chuyển thành sản phẩm thương mại.
“Hoạt động của NIC giúp hình thành hệ sinh thái kết nối sâu giữa doanh nghiệp, viện trường và các quỹ đầu tư. Trung tâm đã hỗ trợ hơn 1.000 startup, kết nối hơn 1.500 doanh nghiệp và ký gần 100 biên bản hợp tác trong và ngoài nước. Tuy vậy, đổi mới sáng tạo ở Việt Nam vẫn cần thêm cơ chế, nguồn lực và môi trường thử nghiệm để trở thành động lực thực sự của tăng trưởng bền vững”, ThS. Vũ Quốc Huy nhận định.
Thúc đẩy chuyển đổi xanh và số hóa
Theo ông David Ambadar - Trưởng Dự án, Dự án Chuyển dịch dòng đầu tư theo hướng chuyển đổi xanh của Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ), Việt Nam đối mặt áp lực từ già hóa dân số, năng suất lao động chưa cao và mô hình tăng trưởng vẫn dựa nhiều vào đầu tư và lao động giá rẻ. Sự thay đổi nhanh của công nghệ, yêu cầu chuẩn ESG của thị trường quốc tế và sự cạnh tranh gay gắt về thu hút FDI đòi hỏi Việt Nam phải chuyển đổi mạnh mẽ hơn để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình.
 |
| Các chuyên gia thảo luận Diễn đàn. |
Trong bối cảnh đó, cải cách thể chế là yếu tố quyết định để giải phóng năng lực của khu vực tư nhân - động lực tăng trưởng quan trọng nhất. Việc cải thiện môi trường cạnh tranh, minh bạch hóa thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật và tăng cường tính dự đoán của chính sách sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao sức cạnh tranh, đặc biệt trong các ngành công nghệ cao và sản xuất giá trị gia tăng.
Chuyển đổi số và chuyển đổi xanh được xem là hai trụ cột chiến lược cho giai đoạn phát triển tiếp theo. Việt Nam có cơ hội bứt phá nếu tận dụng tốt công nghệ mới, đẩy mạnh kinh tế số và đầu tư vào nhân lực chất lượng cao. Song song đó, tài chính xanh, năng lượng tái tạo và mô hình kinh tế tuần hoàn sẽ giúp Việt Nam đáp ứng kỳ vọng của thị trường quốc tế, đồng thời nâng cao khả năng chống chịu trước biến động môi trường.
Để tăng trưởng thành công, ông Robert Elliott - Giám đốc nghiên cứu, Trường Kinh doanh, Đại học Birmingham, Vương quốc Anh cho rằng, quá trình chuyển đổi cần nguồn tài chính lớn, đi kèm bộ công cụ chính sách phù hợp. Trong đó, các mô hình tài trợ xanh, tín dụng carbon và cơ chế ưu đãi đầu tư có vai trò quan trọng. Nhiều quốc gia đã đạt tiến bộ bằng cách kết hợp chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và đầu tư công nghệ sạch. Tuy nhiên, vấn đề công bằng và chuyển đổi công bằng vẫn phải được đảm bảo, nhằm không để nhóm yếu thế bị bỏ lại phía sau.
Đối với Việt Nam, con đường hướng tới phát thải ròng bằng “0” đòi hỏi tăng tốc đổi mới công nghệ, cải cách thể chế và tối ưu sử dụng tài nguyên. Rào cản lớn nhất hiện nay là chi phí chuyển đổi, thiếu liên kết dữ liệu và năng lực quản trị môi trường còn hạn chế. Tuy vậy, triển vọng vẫn rộng mở nếu Việt Nam thúc đẩy hợp tác quốc tế, khai thác tài chính xanh và tận dụng chuyển đổi số để xây dựng nền kinh tế xanh, hiện đại và bền vững.
