Văn hóa trở thành “chỉ số sức khỏe” mới của doanh nghiệp Việt, đổi mới sáng tạo vẫn thiếu lực đẩy

Các chuyên gia và doanh nghiệp trao đổi tại Hội thảo. Ảnh: HD

Ngày 4/12/2025, Viện Phát triển Doanh nghiệp (Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) và Công ty Cổ phần Phát triển nội dung Blue C đã tổ chức Hội thảo công bố Báo cáo “Mức độ trưởng thành VHDN và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Theo kết quả đo lường từ Báo cáo, sau 2 năm đi ngang, điểm trung bình mức độ trưởng thành thực thi VHDN năm 2025 đạt 43,84 (tương đương cấp độ 4/6 – cấp độ Quản lý), tăng 4,12 điểm so với năm 2024 và cao hơn mức trung bình của 2 năm gần nhất (đo lường theo bộ công cụ đánh giá mức độ trưởng thành VHDN).

48,51% doanh nghiệp tham gia khảo sát đạt cấp độ trưởng thành từ mức 4 trở lên. Tỷ lệ doanh nghiệp ở cấp độ cao (5-6) tăng gần gấp đôi, cho thấy mặt bằng văn hoá doanh nghiệp đã được nâng lên một cách đồng đều, không chỉ ở một số doanh nghiệp tiên phong.

Nguồn: Báo cáo “Mức độ trưởng thành VHDN và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Đánh giá về sự hồi phục này, ông Lê Quang Vũ - chuyên gia tư vấn VHDN, Giám đốc Blue C cho biết, kết quả này cho thấy văn hoá đã trở lại đúng vai trò nền tảng của tổ chức, gắn chặt với vận hành, nhân sự và chiến lược. Nhiều doanh nghiệp đầu tư trở lại vào hệ giá trị, chuẩn hành vi, cơ chế đo lường và quy trình quản trị nhằm mở ra năng lực tổ chức bền vững, thay vì dựa hoàn toàn vào tốc độ tăng trưởng hay cải tiến công nghệ.

26,94% doanh nghiệp cho biết họ đã áp dụng chuẩn hành vi trong công việc hàng ngày, tăng gấp đôi so với năm 2024, cho thấy doanh nghiệp đang nỗ lực đưa giá trị cốt lõi vào thực tế, thông qua cơ chế ra quyết định, cách ứng xử và phong cách làm việc hàng ngày.

Từ một yếu tố mang tính tùy chọn, tuyển dụng phù hợp với giá trị cốt lõi đang dần trở thành một yêu cầu bắt buộc trong quy trình tuyển dụng nhân sự. Năm 2025, tỷ lệ doanh nghiệp bắt buộc tuyển dụng nhân sự phù hợp với giá trị văn hoá tăng mạnh từ 20,38% lên 35,05% so với năm 2024. Sự dịch chuyển này cho thấy văn hoá đang được tích hợp ngày càng sâu vào chiến lược nhân sự, phản ánh xu hướng chuyển từ “tuyển người giỏi” sang “tuyển người phù hợp”.

Trong năm 2025, các doanh nghiệp cũng quan tâm nhiều hơn đến việc đo lường văn hóa. Tỷ lệ doanh nghiệp thực hiện đo lường văn hoá định kỳ tăng gần gấp đôi so với 2024 (đạt 29,31%). Sự cải thiện này phản ánh xu hướng quản trị bằng dữ liệu đang lan rộng. Nhiều doanh nghiệp bắt đầu coi văn hoá là “chỉ số sức khỏe tổ chức”, cần theo dõi và đánh giá tương tự như năng suất lao động, tài chính hoặc hiệu quả vận hành.

Tuy nhiên, tỷ lệ doanh nghiệp gặp khó khăn trong xin ngân sách tăng 12,18% so với năm 2024. Điều này phản ánh áp lực cân đối giữa phục hồi kinh doanh ngắn hạn và đầu tư dài hạn cho nền tảng văn hóa. 45,54% doanh nghiệp cho biết vẫn duy trì ngân sách thường xuyên cho hoạt động văn hóa.

Nguồn: Báo cáo “Mức độ trưởng thành VHDN và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Triển vọng năm 2026 cho thấy xu hướng duy trì thay vì mở rộng, khi hơn 70% doanh nghiệp dự kiến giữ nguyên hoặc chưa có kế hoạch tăng ngân sách.

Điểm văn hoá đổi mới sáng tạo (đo bằng bộ chỉ số IQ – Innovation Quotient) đạt 3,81/5 điểm, cho thấy tinh thần đổi mới sáng tạo đã xuất hiện trong giá trị và hành vi nhưng chưa trở thành một năng lực sâu rộng trong tổ chức.

Trong số 6 trụ cột của văn hóa đổi mới sáng tạo, các giá trị cốt lõi và hành vi nhân viên là hai trụ cột thúc đẩy đổi mới sáng tạo mạnh nhất. Cụ thể, trong trụ cột “Các giá trị cốt lõi”, các doanh nghiệp đánh giá khá cao khả năng sẵn sàng học hỏi (4,02 điểm), tinh thần khởi nghiệp (3,89 điểm) và tính sáng tạo (3,84 điểm). Đây đồng thời là top 3 tiêu chí cao điểm nhất trong tổng số 18 tiêu chí đo lường Đổi mới sáng tạo.

Ở chiều ngược lại, ngại rủi ro và thiếu đầu tư xây dựng năng lực đang là rào cản đối với đổi mới sáng tạo tại đa số doanh nghiệp. Cả 2 tiêu chí “Chấp nhận rủi ro” và “Xây dựng năng lực” đều nằm trong top 3 tiêu chí bị đánh giá thấp nhất, điểm số lần lượt là 3,72 và 3,75 điểm.

Theo ông Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển Doanh nghiệp, kết quả đo lường năm 2025 cho thấy tinh thần đổi mới sáng tạo bước đầu đã hình thành khá rõ tại các doanh nghiệp, đặc biệt trong giá trị văn hóa và hành vi nhân viên. Tuy nhiên, tinh thần đó vẫn chưa chuyển hóa thành năng lực vận hành thực sự khi mức độ chấp nhận rủi ro và đầu tư phát triển năng lực cho đổi mới sáng tạo còn thấp. Điều này cũng cho thấy, thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở con người, mà ở môi trường tổ chức và hệ thống khuyến khích đổi mới mà doanh nghiệp cần tiếp tục củng cố.

Ngoài ra, báo cáo cũng chỉ ra sự khác biệt về mức độ Đổi mới sáng tạo giữa các nhóm ngành, loại hình và tuổi đời doanh nghiệp, cụ thể: Nhóm ngành Truyền thông – Quảng cáo và Dược phẩm – Y tế có điểm số cao nhất (trên 4 điểm). Nhóm ngành Năng lượng, Giáo dục – Đào tạo – Tư vấn, Tài chính – Ngân hàng – Bảo hiểm có điểm trung bình thấp nhất (3,2 – 3,5 điểm).

Nguồn: Báo cáo “Mức độ trưởng thành VHDN và đổi mới sáng tạo 2025 & xu hướng 2026”.

Văn hóa đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp nhà nước chưa được khuyến khích bằng các doanh nghiệp khu vực tư nhân hay doanh nghiệp FDI, chủ yếu do hạn chế về sự linh hoạt và cơ chế chấp nhận rủi ro.

Nếu giai đoạn 2023-2025 là thời điểm doanh nghiệp thử nghiệm ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), thì năm 2026 đánh dấu bước chuyển sang giai đoạn chuẩn hoá, khi AI trở thành yếu tố quen thuộc khi giải quyết công việc. Nên các chuyên gia cho rằng, doanh nghiệp bước vào năm 2026 với yêu cầu vừa phải thích ứng linh hoạt, vừa đảm bảo sự ổn định cần thiết cho người lao động.

Giai đoạn tăng trưởng nhanh của nền kinh tế Việt Nam cũng đặt ra nhu cầu cấp bách về nâng cao năng suất, hiệu quả công việc. Điều này, buộc các doanh nghiệp phải thúc đẩy và biến đổi mới sáng tạo trở thành ý thức và thói quen trong thực tế công việc hàng ngày.

Tại Hội thảo, các chuyên gia khuyến nghị, doanh nghiệp cần phát triển một hệ thống học tập linh hoạt và môi trường khuyến khích thử nghiệm; đồng thời cần xây dựng bộ quy tắc sử dụng AI trong nội bộ để thúc đẩy văn hóa minh bạch trong các quyết định có sự hỗ trợ của AI. Nhằm tăng cường khả năng thích ứng mà vẫn bảo đảm sự ổn định về mặt văn hoá, doanh nghiệp có thể triển khai các cơ chế linh hoạt trong cách làm việc và tổ chức nguồn lực.