Phóng viên: Tại dự thảo Luật Thuế TNCN, việc rút gọn biểu thuế từ 7 bậc xuống còn 5 bậc được đánh giá là giúp đơn giản hóa và giảm gánh nặng thuế cho người dân. Theo ông, sự điều chỉnh này sẽ tác động như thế nào đến nguồn thu ngân sách nhà nước và khả năng tuân thủ thuế của người nộp thuế?
Luật sư Hà Huy Phong: Tôi ủng hộ phương án này, thậm chí thu gọn hơn nữa các bậc tính thuế để đơn giản cho quá trình nhận thức thông tin và triển khai thực hiện. Đối tượng áp dụng là người dân, nên pháp luật cần ngắn gọn, đơn giản và dễ hiểu.
Việc rút gọn bậc thuế thường đi kèm với việc nới rộng khoảng cách thu nhập giữa các bậc và có thể điều chỉnh lại thuế suất ở một số bậc (nhất là các bậc thấp và trung bình). Điều này sẽ có khả năng làm giảm thu ngân sách trong ngắn hạn về phía Nhà nước, nhưng sẽ tạo lợi ích cho đối tượng nộp thuế, đặc biệt là nhóm thu nhập trung bình và trung bình cao. Cơ quan thuế có thể có giải pháp linh hoạt hơn ở việc giãn khoảng cách ở ngưỡng thu nhập thấp và rút ngắn khoảng cách ở các bậc thu nhập cao.
Trong dài hạn, việc điều chỉnh số bậc tính thuế có khả năng tăng thu gián tiếp và ổn định hơn trong dài hạn. Số tiền mà người dân giữ lại là một nguồn lực để gia tăng quy mô thị trường cầu. Số tiền thuế được giảm sẽ kích thích tăng chi tiêu tiêu dùng hoặc đầu tư. Nếu chúng ta kích thích được chi tiêu thì sẽ tạo sự vận động tốt hơn trong hoạt động luân chuyển tiền tệ và kích thích tăng trưởng. Với các bậc thuế ở ngưỡng thấp, khả năng đầu tư và giam tiền vào các tài sản giá trị lớn như đất đai, bất động sản là không cao vì người dân cần chi tiền cho các nhu cầu mua sắm phục vụ đời sống. Điều này có thể giúp tăng nguồn thu từ các loại thuế gián thu khác như thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp do hoạt động sản xuất kinh doanh được đẩy mạnh.
Bên cạnh đó, việc giảm độ dốc lũy tiến (thuế suất tăng chậm hơn) sẽ giúp khuyến khích người có trình độ chuyên môn cao, thu nhập lớn ở lại và đóng góp cho nền kinh tế trong nước, qua đó duy trì và phát triển nguồn thu bền vững từ nhóm thu nhập cao.
Phóng viên: Mức giảm trừ gia cảnh mới (15,5 triệu đồng cho bản thân, 6,2 triệu đồng cho mỗi người phụ thuộc) được cho là phù hợp với mặt bằng thu nhập và chi phí sinh hoạt hiện nay. Tuy nhiên, theo ông, mức điều chỉnh này đã đủ để phản ánh thực tế đời sống của người dân hay cần có cơ chế linh hoạt, tự động điều chỉnh theo biến động giá cả và thu nhập?
Luật sư Hà Huy Phong: Việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh mới lên 15,5 triệu đồng cho bản thân và 6,2 triệu đồng cho mỗi người phụ thuộc (dự kiến áp dụng từ kỳ tính thuế năm 2026) là một bước tiến đáng ghi nhận, thể hiện nỗ lực của Chính phủ trong việc hỗ trợ người dân và phản ánh phần nào mặt bằng thu nhập, chi phí sinh hoạt hiện nay. Mức tăng khoảng 41% so với hiện hành là đáng kể, giúp hàng triệu người lao động, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp và trung bình, giảm đáng kể gánh nặng thuế hoặc chuyển sang diện không phải nộp thuế. Điều này không chỉ có ý nghĩa về an sinh xã hội mà còn kích thích tiêu dùng, đóng góp vào sự phát triển kinh tế.
Tuy nhiên, tôi cho rằng, việc có một cơ chế tự động, linh hoạt để điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh là hết sức cần thiết. Cơ chế này sẽ giúp chống lại tác động của lạm phát và trượt giá, đảm bảo nguyên tắc người dân chỉ nộp thuế trên phần thu nhập thực sự vượt quá mức chi tiêu thiết yếu. Đồng thời, nó cũng giảm thiểu các thủ tục hành chính phức tạp mỗi khi cần điều chỉnh chính sách, giúp hệ thống thuế phản ứng nhanh hơn với biến động kinh tế và duy trì tính công bằng theo thời gian.
Phóng viên: Biểu thuế lũy tiến từng phần thường khiến người dân hiểu nhầm rằng “thu nhập cao sẽ bị đánh thuế toàn phần ở mức cao nhất”. Theo ông, cần làm gì để nâng cao nhận thức và minh bạch trong cách tính thuế, giúp người nộp thuế hiểu đúng và chủ động hơn trong việc kê khai, nộp thuế?
Luật sư Hà Huy Phong: Vấn đề người dân hiểu nhầm về cách tính thuế thu nhập cá nhân theo biểu thuế lũy tiến từng phần, đặc biệt là quan niệm "thu nhập cao sẽ bị đánh thuế toàn phần ở mức cao nhất", là một sự hiểu lầm không đúng với bản chất của biểu thuế lũy tiến từng phần. Sự hiểu nhầm này xuất phát từ việc người dân thường hình dung mức thuế suất cao nhất (ví dụ: 35%) sẽ được áp dụng thẳng vào toàn bộ thu nhập tính thuế khi thu nhập vượt qua một ngưỡng nào đó. Tuy nhiên, nguyên tắc của thuế lũy tiến từng phần hoàn toàn khác.
Hiểu đúng, thì chỉ phần thu nhập vượt từng ngưỡng nhất định mới áp dụng thuế suất cao hơn. Các phần thu nhập ở ngưỡng thấp hơn vẫn được giữ nguyên mức thuế suất thấp hơn tương ứng. Nói cách khác, thu nhập tính thuế được chia thành nhiều "phần" (tương ứng với các bậc), và mỗi phần được áp dụng một mức thuế suất riêng biệt, tăng dần theo từng bậc. Ví dụ: Nếu có 5 bậc thuế với thuế suất lần lượt là 5%, 10%, 15%, 20%, 25%. Một người có thu nhập tính thuế rơi vào bậc 5 (25%) thì chỉ phần thu nhập cuối cùng vượt quá ngưỡng của bậc 4 mới bị đánh thuế 25%. Các phần thu nhập đầu tiên vẫn bị đánh thuế ở mức 5%, 10%, 15%, 20%.
Phóng viên: Trong bối cảnh nâng cao nhận thức về nghĩa vụ và pháp luật thuế khi người nộp thuế sẽ phải tự khai, tự chịu trách nhiệm, để giúp người nộp thuế hiểu đúng và chủ động hơn trong việc kê khai, nộp thuế cần phải có những biện pháp gì, thưa ông?
Luật sư Hà Huy Phong: Theo tôi thì cần có một số biện pháp như sau:
Thứ nhất, cần đơn giản hóa chính sách và cách tính thuế. Trước hết, việc rút gọn biểu thuế từ 7 bậc xuống 5 bậc và nới rộng khoảng cách giữa các bậc là một bước quan trọng. Điều này không chỉ làm cho biểu thuế trở nên ít phức tạp hơn mà còn giảm thiểu tình trạng thu nhập chỉ tăng một chút đã "nhảy bậc" thuế suất, qua đó giảm sự hiểu lầm và tâm lý lo ngại. Bên cạnh đó, các văn bản hướng dẫn, biểu mẫu tính thuế cần được soạn thảo bằng ngôn ngữ rõ ràng, dễ hiểu, tránh sử dụng các thuật ngữ pháp lý phức tạp. Cần có những giải thích cụ thể về nguyên lý "lũy tiến từng phần" thay vì chỉ nêu tên biểu thuế một cách chung chung.
Thứ hai, công tác tuyên truyền cần được đẩy mạnh trên nhiều kênh đa dạng. Sử dụng các nền tảng số phổ biến như Facebook, YouTube, TikTok để tạo ra các video ngắn, infographic sinh động, dễ hiểu về cách tính thuế TNCN. Tổ chức các buổi livestream hỏi đáp trực tuyến với các chuyên gia thuế để giải đáp thắc mắc kịp thời. Trên truyền hình và báo chí, cần xây dựng các chuyên mục, phóng sự, bài viết giải thích cụ thể, có ví dụ minh họa thực tế cho các mức thu nhập khác nhau. Điều quan trọng là phải minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa cách tính lũy tiến từng phần và cách tính thuế suất toàn phần (mà người dân hay hiểu nhầm), giúp người nộp thuế hình dung được sự công bằng của chính sách. Đồng thời, việc lồng ghép kiến thức thuế cơ bản vào chương trình giáo dục phổ thông và đại học cũng là một giải pháp dài hạn hiệu quả.
Thứ ba, cần cải thiện công cụ hỗ trợ và dịch vụ thuế. Cơ quan quản lý thuế cần phát triển các ứng dụng di động và công cụ tính thuế TNCN trực tuyến với giao diện thân thiện, dễ sử dụng, thậm chí tích hợp vào phần mềm VNeID. Những công cụ này không chỉ giúp người nộp thuế dễ dàng nhập thu nhập và số người phụ thuộc để biết số thuế phải nộp, mà còn cần có chức năng "phân tích" chi tiết cách tính. Ngoài ra, việc nâng cấp hệ thống thuế điện tử để người dân có thể dễ dàng tra cứu lịch sử kê khai, nộp thuế của mình cũng góp phần tăng cường minh bạch thông tin. Các dịch vụ hỗ trợ người nộp thuế, bao gồm tổng đài và cán bộ thuế, cần được tập huấn để cung cấp thông tin kịp thời, chính xác và dễ hiểu.
Tựu chung lại, để người dân hiểu đúng và chủ động trong việc kê khai, nộp thuế TNCN theo biểu thuế lũy tiến từng phần, cần một nỗ lực toàn diện từ việc đơn giản hóa chính sách, tăng cường tuyên truyền giáo dục, đến cải thiện công cụ hỗ trợ và nâng cao tính minh bạch của toàn bộ quy trình. Việc này không chỉ giúp giảm gánh nặng tâm lý và sự hiểu lầm cho người nộp thuế mà còn củng cố lòng tin, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế trong xã hội.
Phóng viên: Xin cảm ơn những chia sẻ của ông!
