Phóng viên Tạp chí Kinh tế - Tài chính đã có cuộc trao đổi với TS. Hà Công Anh Bảo - Trưởng Khoa Luật (Trường Đại học Ngoại thương), chuyên gia trong lĩnh vực chính sách pháp luật và thương mại điện tử, để làm rõ hơn về những thay đổi quan trọng trong khung pháp lý cũng như những tác động đối với doanh nghiệp.
Phóng viên: Thưa ông, hiện nay khung pháp lý của Việt Nam về kinh doanh có trách nhiệm, bao gồm bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và quảng cáo trực tuyến, đang được định hình theo hướng nào? Mức độ hài hòa với các chuẩn mực quốc tế ra sao?
TS. Hà Công Anh Bảo: Có thể thấy rằng, sau khi Chính phủ ban hành Nghị quyết về kinh doanh có trách nhiệm, hệ thống pháp luật Việt Nam đã có nhiều thay đổi rõ rệt. Các văn bản pháp lý mới như Luật Quảng cáo (sửa đổi), Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) hay Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi) đều thể hiện xu hướng tiệm cận với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế.
Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng với thế giới, do đó việc nội luật hóa các quy định tương đồng với các quốc gia phát triển là yêu cầu tất yếu. Những điều chỉnh này không chỉ giúp hoàn thiện khung pháp lý, tạo môi trường minh bạch và cạnh tranh lành mạnh, mà còn thúc đẩy doanh nghiệp chuyển từ kinh doanh “tự nguyện có trách nhiệm” sang “bắt buộc có trách nhiệm” tức là kinh doanh phải gắn với yếu tố đạo đức, tuân thủ và phát triển bền vững.
Phóng viên: Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) năm 2023 được đánh giá có nhiều điểm mới. Theo ông, quy định nào sẽ tác động lớn nhất đến hoạt động kinh doanh, đặc biệt là trong thương mại điện tử và dịch vụ trực tuyến?
TS. Hà Công Anh Bảo: Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) năm 2023 thực sự là một bước ngoặt lớn trong bảo vệ người tiêu dùng trong không gian số. Một trong những điểm nổi bật là quy định rõ trách nhiệm của sàn giao dịch thương mại điện tử và các tổ chức trung gian.
Các sàn thương mại điện tử nay phải thiết lập cơ chế tiếp nhận, phản hồi và giải quyết khiếu nại của người tiêu dùng một cách minh bạch, nhanh chóng và có trách nhiệm. Đây là quy định rất tiến bộ, bởi trong môi trường trực tuyến, mọi giao dịch đều diễn ra “trên màn hình”, không có sự tiếp xúc trực tiếp, nên khả năng xảy ra rủi ro và tranh chấp rất cao.
Nếu người tiêu dùng không có kênh phản hồi hiệu quả, họ dễ bị thiệt hại hoặc mất niềm tin. Việc quy định rõ trách nhiệm và cơ chế phản hồi giúp nâng cao tiếng nói của người tiêu dùng, đồng thời buộc doanh nghiệp phải minh bạch hơn trong cung cấp thông tin, quảng cáo và xử lý hậu mãi.
Ngoài ra, luật cũng mở rộng phạm vi điều chỉnh đối với các dịch vụ kỹ thuật số và giao dịch xuyên biên giới, thể hiện sự chủ động của Việt Nam trong việc bảo vệ người tiêu dùng không chỉ ở phạm vi nội địa mà cả trong không gian mạng toàn cầu.
Phóng viên: Nghị định số 13/2023/NĐ-CP của Chính phủ về bảo vệ dữ liệu cá nhân được xem là bước tiến lớn, song nhiều doanh nghiệp lo ngại về chi phí tuân thủ. Ông đánh giá thế nào về sự cân bằng giữa bảo vệ quyền riêng tư và khả năng vận hành của doanh nghiệp?
TS. Hà Công Anh Bảo: Khi Nghị định 13 được ban hành, đúng là nhiều doanh nghiệp tỏ ra lo ngại vì những yêu cầu mới về quản lý, lưu trữ và khai báo dữ liệu cá nhân đòi hỏi chi phí đầu tư lớn cho hệ thống công nghệ và nhân sự. Tuy nhiên, đây là xu thế không thể đảo ngược.
Gần đây, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân năm 2025 đã được Quốc hội thông qua, sẽ có hiệu lực từ năm tới. Việc nâng cấp từ nghị định lên luật cho thấy quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ trong việc đảm bảo quyền riêng tư của công dân và hội nhập với tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt là các quy định tương đồng với Quy định Bảo vệ dữ liệu chung (GDPR) của Liên minh châu Âu.
Trong bối cảnh giao dịch và dữ liệu xuyên biên giới ngày càng phổ biến, việc bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp không tuân thủ, họ có thể bị trừng phạt nặng nề theo luật quốc tế với mức phạt có thể lên tới nhiều lần doanh thu, như các vụ việc từng xảy ra với các tập đoàn công nghệ lớn trên thế giới.
Tôi cho rằng doanh nghiệp Việt Nam cần nhìn nhận đây là cơ hội để nâng cao năng lực quản trị dữ liệu, chuẩn hóa quy trình vận hành, đầu tư vào đào tạo nhân lực và hạ tầng bảo mật, từ đó củng cố niềm tin của khách hàng và đối tác quốc tế. Chi phí tuân thủ tuy không nhỏ, nhưng lợi ích dài hạn về uy tín và hội nhập thị trường toàn cầu sẽ lớn hơn rất nhiều.
Phóng viên: Hoạt động quảng cáo trực tuyến, đặc biệt trên mạng xã hội và các nền tảng xuyên biên giới, đang đặt ra nhiều thách thức. Theo ông, khung pháp lý cần được hoàn thiện theo hướng nào để đảm bảo tính minh bạch, trung thực và trách nhiệm của doanh nghiệp?
TS. Hà Công Anh Bảo: Thực tế, Luật Quảng cáo (sửa đổi) đã có nhiều nỗ lực khi bổ sung khái niệm “cung cấp dịch vụ quảng cáo xuyên biên giới”, nhằm điều chỉnh hoạt động quảng cáo của các nền tảng lớn như Facebook, Google, TikTok… vốn có ảnh hưởng rất mạnh tại Việt Nam.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là việc xác định chủ thể chịu trách nhiệm pháp lý, bởi nhiều doanh nghiệp đặt máy chủ hoặc trung tâm dữ liệu ở nước ngoài, khiến cơ quan chức năng trong nước khó kiểm soát nội dung và xử lý vi phạm.
Để giải quyết, Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý thông tin và chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý của các quốc gia. Song song đó, cần tăng cường phối hợp giữa cơ quan nhà nước, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ quảng cáo và người tiêu dùng để xây dựng cơ chế phản ánh, giám sát và xử lý nhanh các trường hợp vi phạm.
Việc siết chặt quản lý không nhằm cản trở đổi mới sáng tạo, mà hướng đến tạo lập môi trường quảng cáo trung thực, minh bạch và an toàn hơn cho người dùng Việt Nam, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp công nghệ nội địa phát triển bền vững.
Phóng viên: Vậy, ông có khuyến nghị gì cho các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy môi trường kinh doanh có trách nhiệm, vừa đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo?
TS. Hà Công Anh Bảo: Trước hết, cần khẳng định rằng “kinh doanh có trách nhiệm” không phải là khái niệm mới. Trên thế giới, nó bắt nguồn từ các nguyên tắc về quyền con người, phát triển bền vững và quản trị doanh nghiệp tốt (ESG).
Doanh nghiệp Việt Nam cần thấm nhuần tinh thần này trong mọi hoạt động từ việc xây dựng bộ quy tắc ứng xử (Code of Conduct), tuân thủ chuẩn mực đạo đức trong kinh doanh, đến việc công khai thông tin và thực hiện trách nhiệm xã hội. Kinh doanh có trách nhiệm không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là đầu tư cho uy tín và phát triển lâu dài.
Về phía các nhà hoạch định chính sách, ngoài việc hoàn thiện pháp luật, cần tạo cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp thực thi hiệu quả, chẳng hạn như các khóa đào tạo, tập huấn, hướng dẫn áp dụng quy định pháp luật và cơ chế khen thưởng cho doanh nghiệp tuân thủ tốt. Đồng thời, cần khuyến khích các hiệp hội ngành nghề và tổ chức xã hội cùng tham gia giám sát, nâng cao nhận thức về kinh doanh có trách nhiệm.
Khi cả Nhà nước và doanh nghiệp cùng chung tay, Việt Nam sẽ có một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và bền vững hơn, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong tiến trình hội nhập quốc tế.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!
