Yêu cầu bắt buộc để doanh nghiệp tồn tại
Theo Báo cáo Thường niên Chuyển đổi kép 2025 do Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) phối hợp với Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) công bố, tăng trưởng toàn cầu năm 2025 ước đạt chỉ 2,3%, mức thấp nhất kể từ 2008, trong khi đầu tư trực tiếp nước ngoài tại các nền kinh tế mới nổi giảm còn 2,3% GDP. Tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng càng tạo áp lực mạnh lên các doanh nghiệp.
Trước bối cảnh tăng trưởng chậm, các doanh nghiệp nhỏ và vừa buộc phải tối ưu hóa chi phí và nâng cao năng suất. Khảo sát của Boston Consulting Group với hơn 500 nhà quản trị toàn cầu cho thấy, quản lý chi phí hiệu quả là ưu tiên hàng đầu đến năm 2025, tăng 8% so với cùng kỳ. Trong tình hình này, chuyển đổi kép trở thành chiến lược cấp thiết, vừa giúp doanh nghiệp cải thiện hiệu quả vận hành, vừa củng cố năng lực thích ứng với thị trường toàn cầu đầy thách thức.
Việt Nam hiện có hơn 1 triệu doanh nghiệp và hơn 5,2 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, trong đó 98% là doanh nghiệp nhỏ và vừa, lực lượng nòng cốt của nền kinh tế quốc gia. Việt Nam luôn nhận thức rõ rằng, chuyển đổi kép không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp thiết để doanh nghiệp Việt Nam không chỉ tồn tại mà còn dẫn dắt sự phát triển.
Bên cạnh hiệu quả vận hành, minh bạch và trách nhiệm xã hội ngày càng trở thành yếu tố then chốt tạo niềm tin thị trường. Người tiêu dùng hiện đại không chỉ quan tâm đến sản phẩm “xanh”, mà còn yêu cầu bằng chứng xác minh toàn bộ chuỗi giá trị. 44% khách hàng hoài nghi các tuyên bố bền vững của doanh nghiệp lớn, tạo áp lực thúc đẩy minh bạch chuỗi cung ứng, ghi nhãn sinh thái và quảng cáo đạo đức. Các sản phẩm có tuyên bố ESG ghi nhận tăng trưởng trung bình 28% trong 5 năm, cao hơn mức 20% của sản phẩm thông thường.
Khả năng truy xuất nguồn gốc trở thành yếu tố sống còn. Khảo sát toàn cầu cho thấy 78% doanh nghiệp xác nhận nhu cầu minh bạch của người tiêu dùng đang định hình chiến lược kinh doanh. Do đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa muốn duy trì vị thế cạnh tranh cần triển khai hệ thống theo dõi, đánh giá và báo cáo toàn bộ hành trình sản phẩm từ nguyên liệu đầu vào đến thành phẩm, để củng cố niềm tin và tăng lòng trung thành khách hàng.
Theo VCCI, 90% thương mại toàn cầu chịu tác động từ các rào cản phi thuế quan liên quan đến môi trường và dữ liệu. Hiệp định CPTPP yêu cầu doanh nghiệp minh bạch nguồn gốc và tuân thủ môi trường, trong khi EU Green Deal triển khai cơ chế CBAM, DPP, CSDDD và các tiêu chuẩn thiết kế sinh thái. Doanh nghiệp Việt Nam muốn xuất khẩu sang EU cần đáp ứng đầy đủ các yêu cầu này để duy trì khả năng tiếp cận thị trường.
Có thể thấy, minh bạch truy xuất nguồn gốc, kiểm soát phát thải carbon và thiết kế sản phẩm bền vững là ba xu hướng nổi bật giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tạo lợi thế cạnh tranh. Các lĩnh vực xuất khẩu chủ lực như nông sản, dệt may và chế biến chế tạo chịu tác động rõ rệt. Do đó, chủ động chuyển đổi kép sẽ giúp doanh nghiệp đáp ứng kỳ vọng thị trường, nâng cao hiệu quả quản trị và gia tăng vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Thời điểm vàng để doanh nghiệp chuyển đổi kép
Đứng trước những thách thức của một nền kinh tế mới, yêu cầu chuyển đổi kép tại Việt Nam trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết đối với hơn 1 triệu doanh nghiệp và hàng triệu hộ kinh doanh. Khi phần lớn lực lượng thị trường là doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc áp dụng công nghệ số và mô hình sản xuất xanh không chỉ giúp doanh nghiệp tồn tại mà còn mở ra cơ hội dẫn dắt tăng trưởng. Chuyển đổi kép vì thế đã trở thành mệnh lệnh phát triển của nền kinh tế.
Những đánh giá của Báo cáo Thường niên Chuyển đổi kép 2025 cho thấy, mức độ sẵn sàng số của doanh nghiệp tại TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đã cải thiện nhưng vẫn tăng chậm. Điều này phản ánh nhiều rào cản cố hữu như thiếu vốn đầu tư công nghệ, hạn chế kỹ năng quản trị hiện đại, dữ liệu phân mảnh và hệ sinh thái số chưa đồng bộ. Nếu không vượt qua được những điểm nghẽn này, doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ khó đáp ứng yêu cầu chuyển đổi kép ngày càng gắt gao.
Tuy nhiên, đằng sau thách thức là những cơ hội mới khi công nghệ tiên tiến như Green AI, điện toán đám mây, điện toán biên hay blockchain phát triển mạnh mẽ. Các giải pháp này giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa chuyển hóa áp lực thành lợi thế cạnh tranh, đặc biệt trong truy xuất dữ liệu, tối ưu vận hành và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Doanh nghiệp càng sớm ứng dụng công nghệ, khả năng bắt kịp yêu cầu chuyển đổi kép càng cao.
Theo ông Dennis Quennet - Giám đốc Phát triển kinh tế bền vững (GIZ), Việt Nam đã bước đầu xây dựng thị trường carbon, song hệ thống dữ liệu, quỹ hỗ trợ và lộ trình chuyển đổi theo ngành vẫn còn hạn chế. Kinh nghiệm của Đức cho thấy chuyển đổi kép chỉ thành công khi có chiến lược tổng thể đi kèm hỗ trợ thực chất. Điều này nhấn mạnh nhu cầu cấp bách của Việt Nam trong việc hoàn thiện thể chế, giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa đủ năng lực vượt qua các “bài sát hạch” quốc tế ngày càng nghiêm ngặt.
Trong bối cảnh cạnh tranh mới, công nghệ không chỉ là công cụ mà đã trở thành năng lực cốt lõi quyết định khả năng xuất khẩu và năng suất bền vững. Mô hình dịch vụ theo nhu cầu giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa rút ngắn khoảng cách mà không cần đầu tư lớn. Tuy vậy, để tận dụng tốt nhất, Việt Nam cần đẩy nhanh định hướng ứng dụng theo ngành, xây dựng tổ chức đồng hành và hình thành hệ sinh thái kích hoạt chuyển đổi thay vì chỉ dừng ở chính sách.
Từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn trong nước, yêu cầu chuyển đổi kép đòi hỏi Việt Nam tập trung phát triển hạ tầng dữ liệu, cơ chế tài chính xanh và lộ trình Net Zero theo nhóm doanh nghiệp. Công nghệ dễ tiếp cận như trí tuệ nhân tạo sẽ đóng vai trò then chốt giúp doanh nghiệp giám sát ESG theo thời gian thực và nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây chính là con đường và thời điểm vàng để doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam tăng tốc và trụ vững.
