Chuyển đổi sang KCN sinh thái là nhu cầu cấp bách
Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong những năm gần đây, vốn FDI trong KCN, khu kinh tế (KKT) chiếm khoảng 35%-40% tổng vốn FDI đăng ký tăng thêm của cả nước; nếu tính riêng trong lĩnh vực chế biến, chế tạo, thì vốn FDI trong KCN, KKT chiếm 70%-80% tổng vốn đăng ký cả nước.
KCN và KKT đã thực sự trở thành các khu vực trọng điểm thu hút các nguồn vốn đầu tư và dự án lớn trong và ngoài nước, là điểm đến của nhiều tập đoàn hàng đầu thế giới, như: Samsung, LG, Canon, Foxconn, Lego, Gortek, Hyosung, Formosa…, đóng vai trò quan trọng trong tổng thu ngân sách nhà nước, tạo việc làm, góp phần nâng cao sức cạnh tranh, đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tái cơ cấu nền kinh tế và thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế thế giới của Việt Nam.
KCN sinh thái là mô hình KCN được thiết kế và vận hành dựa trên nguyên tắc bền vững, tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. KCN sinh thái không chỉ là xu hướng phát triển toàn cầu, mà còn trở thành nhu cầu thiết yếu trong bối cảnh hiện tại, khi vấn đề bảo vệ môi trường ngày càng được chú trọng. Các KCN được quy hoạch theo hướng đồng bộ, hiện đại và thân thiện với môi trường cũng đang được các nhà đầu tư FDI quan tâm, tìm kiếm.
Để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững và để các KCN đáp ứng yêu cầu của các nhà đầu tư trong làn sóng đầu tư mới, cũng như để đón được dòng vốn FDI thế hệ mới, FDI xanh, chất lượng cao, việc chuyển đổi từ các KCN truyền thống sang KCN sinh thái là nhu cầu tất yếu, là cấp bách để đảm bảo lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.
KCN sinh thái tạo sức cạnh tranh lớn trong thu hút FDI
Trong bối cảnh đó, tại Việt Nam, KCN sinh thái đang được quan tâm chú trọng xây dựng và là đích đến trong định hướng chuyển đổi đối với mô hình KCN truyền thống.
Nhiều địa phương và nhà đầu tư hạ tầng KCN đã chuyển đổi theo mô hình KCN sinh thái. Điển hình như quá trình chuyển đổi từ truyền thống sang sinh thái của các KCN An Phát (Hải Dương), Nam Cầu Kiền và Deep-C (Hải Phòng) đã tạo ra hiệu quả vượt trội cho chuỗi kinh tế tuần hoàn.
Những mô hình này đang tạo sức cạnh tranh lớn trong thu hút đầu tư nước ngoài, đồng thời, là xu thế tất yếu trong quá trình chuyển đổi xanh. KCN Deep C nổi bật với hệ thống năng lượng tái tạo (điện mặt trời áp mái, điện gió); khu tổ hợp dịch vụ xã hội trong KCN. Các công trình nơi đây đều dựa vào tự nhiên ứng phó biến đổi khí hậu.
Đặc biệt, KCN Nam Cầu Kiền với vai trò tích cực của nhà đầu tư đã trở thành mô hình đang chuyển đổi sang KCN sinh thái thí điểm, đã có hơn 1 triệu cây xanh được trồng, chiếm đến 33% diện tích đất KCN. Hệ thống quan trắc nguồn thải tự động liên tục truyền dẫn thông tin về Sở Tài nguyên và Môi trường Hải Phòng (24/24 giờ) tất cả các ngày trong tuần. 81,4 kWh điện đã được tạo ra từ dự án điện mặt trời áp mái và được sử dụng trong vận hành KCN, 25% lượng nước thải trong Khu sau xử lý được tái sử dụng cho mục đích tưới cây, rửa đường, giảm lượng xả thải ra ngoài môi trường, tiết kiệm được 6 tỷ đồng mỗi năm chi phí mua nước sạch. 65% hệ sinh thái trong KCN được phục hồi sau khi mô hình sinh thái đang được từng bước áp dụng tại Nam Cầu Kiền.
Mô hình chuyển đổi này đang được nhân rộng trên cả nước, với tổng quy mô quỹ đất lên đến 3.500 ha.
Dư địa rất lớn, song cần có sự phối hợp đồng bộ
Theo thống kê đến quý I/2025, cả nước có 433 KCN đang hoạt động với diện tích đất tự nhiên lên tới gần 130.000ha. Dự báo đến năm 2030, diện tích đất phát triển KCN sẽ đạt hơn 210.000ha. Đây là dư địa rất lớn để lồng ghép định hướng phát triển sinh thái vào quy hoạch các KCN trong tương lai. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi vẫn đang diễn ra rất chậm. Đến tháng 5/2024, chỉ khoảng 1-2% trong tổng số hơn 400 KCN thực hiện KCN sinh thái.
Thực tế, giai đoạn 2015-2019, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) đã phối hợp với Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) triển khai hỗ trợ 4 KCN thí điểm chuyển đổi từ KCN truyền thống sang KCN sinh thái, bao gồm: Khánh Phú, Gián Khẩu, Hòa Khánh và Trà Nóc 1, 2.
Từ năm 2020-2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nay là Bộ Tài chính) tiếp tục phối hợp với UNIDO dưới sự tài trợ của Thụy Sĩ để nhân rộng mô hình KCN sinh thái tại 3 địa phương là Hải Phòng, Đồng Nai và Thành phố Hồ Chí Minh.
Về chính sách, Nghị định 82/2018/NĐ-CP và sau đó là Nghị định 35/2022/NĐ-CP đã bước đầu xác lập khái niệm, tiêu chí, điều kiện và cơ chế ưu đãi đối với các KCN sinh thái. Đặc biệt, Nghị định 35/2022 làm rõ trách nhiệm của các địa phương, bổ sung quy định về xây dựng nhà ở cho công nhân, dịch vụ tiện ích trong KCN và khuyến khích hợp tác công-tư để phát triển mô hình sinh thái.
Thông tư 05/2025/TT-BKHĐT cũng được ban hành, trong đó quy định rõ về "Báo cáo theo dõi, giám sát, đánh giá hiệu quả thực hiện KCN sinh thái, doanh nghiệp sinh thái".
Tiến sĩ, Luật sư, doanh nhân Phạm Hồng Điệp cho rằng, để mô hình KCN sinh thái phát triển mạnh mẽ hơn, cần sự phối hợp đồng bộ giữa Chính phủ, chủ đầu tư hạ tầng, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế trong việc chia sẻ công nghệ, huy động vốn, và nâng cao năng lực quản lý.
