Phát sinh vướng mắc trong thực tiễn
Thời gian qua, quá trình thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư phát sinh nhiều vấn đề. Một số ý kiến cho rằng nên bãi bỏ thủ tục này nhằm giảm rào cản đầu tư, do thủ tục hiện tại còn thiếu rõ ràng về mục tiêu quản lý, thiếu hiệu quả, chồng chéo và trùng lặp với các quy định khác. Tuy nhiên, cũng có quan điểm cho rằng nếu bỏ thủ tục này có thể dẫn đến rủi ro trong quản lý nhà nước, ảnh hưởng đến doanh nghiệp và môi trường đầu tư.
Hiện nay, các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư kinh doanh như đất đai, đấu thầu, quy hoạch, nhà ở, bất động sản, điện lực, khoa học công nghệ... đã và đang được sửa đổi, bổ sung tương đối toàn diện. Trong bối cảnh đó, trình tự thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư phát sinh một số khó khăn trong quá trình thực hiện.
Vướng mắc điển hình như việc xác định các dự án cụ thể có bắt buộc thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư hay không, nhất là các dự án cụm công nghiệp, dự án khai thác khoáng sản, hoặc dự án chỉ có một nhà đầu tư quan tâm sau khi đã thực hiện bước xác định số lượng nhà đầu tư theo luật đấu thầu. Hay vướng mắc liên quan đến nội dung thẩm định chấp chủ trương đầu tư như: xác định thế nào là sự phù hợp của dự án đầu tư với quy hoạch; thẩm định nội dung về công nghệ, nhu cầu sử dụng đất, năng lực tài chính của nhà đầu tư, nội dung liên quan đến pháp luật về nhà ở… dẫn đến việc thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư còn phức tạp, kéo dài.
Thêm vào đó, pháp luật đấu thầu hiện nay đã bổ sung 02 hình thức lựa chọn nhà đầu tư bao gồm chỉ định nhà đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt. Tuy nhiên, pháp luật về đầu tư chưa quy định việc lựa chọn nhà đầu tư trong các trường hợp này…
Liên quan đến thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, theo quy định tại Luật Đầu tư, thủ tục này được áp dụng đối với dự án đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài và dự án đầu tư của tổ chức kinh tế. Đây là thủ tục được áp dụng chủ yếu nhằm kiểm soát hoạt động của nhà đầu tư nước ngoài và tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài thông qua việc xem xét các điều kiện về tiếp cận thị trường, kiểm soát việc đầu tư vào các ngành, nghề cấm đầu tư kinh doanh, sự phù hợp của dự án đầu tư với quy hoạch…
Trong thời gian qua, việc thực hiện thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư phát sinh một số vướng mắc liên quan đến việc xác định sự phù hợp của dự án đầu tư đối với quy hoạch. Hiện nay chưa có hướng dẫn cụ thể thế nào là sự phù hợp với quy hoạch, đặc biệt đối với các dự án của nhà đầu tư nước ngoài thuê địa điểm kinh doanh để thực hiện các dự án nhỏ, trung tâm ngoại ngữ, trung tâm thể thao… Hay vướng mắc trong xác định việc đáp ứng điều kiện về suất đầu tư trên một diện tích đất, số lượng lao động sử dụng… Tuy nhiên, các nội dung này hiện nay đã được lược bỏ tại Luật Đầu tư và giao Chính phủ quy định chi tiết.
Về thủ tục thành lập tổ chức kinh tế của nhà đầu tư nước ngoài, Luật Đầu tư quy định nhà đầu tư nước ngoài phải có dự án đầu tư hoặc thực hiện thủ tục cấp, điều chỉnh Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trước khi thành lập tổ chức kinh tế. Quy định này chưa tạo ra sự bình đẳng giữa nhà đầu tư trong nước với nhà đầu tư nước ngoài, làm gỉảm tính hấp dẫn đối với nhà đầu tư nước ngoài khi thực hiện đầu tư theo hình thức thành lập tổ chức kinh tế.
Để tháo gỡ các vướng mắc nêu trên, tại dự thảo Luật Đầu tư (thay thế), Bộ Tài chính đề xuất sửa đổi, hoàn thiện, đơn giản hoá thủ tục đầu tư kinh doanh bao gồm: thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư, cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, đầu tư theo hình thức thành lập tổ chức kinh tế của nhà đầu tư nước ngoài. Mục tiêu là đơn giản hoá thủ tục hành chính, tháo gỡ “điểm nghẽn”, đẩy nhanh quá trình đưa dự án vào triển khai, hoạt động. Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh phân cấp thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ theo đúng chủ trương “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm.”
Phân cấp, phân quyền mạnh mẽ
Tại dự thảo Luật Đầu tư (thay thế), Bộ Tài chính đề xuất thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư chỉ áp dụng đối với dự án ảnh hưởng lớn đến môi trường hoặc tiềm ẩn khả năng ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường, dự án ảnh hưởng đến quốc phòng an ninh, dự án có sử dụng tài nguyên (nguồn lực) của đất nước như đất, rừng, biển, khoáng sản…, dự án đầu tư lớn, trong các lĩnh vực quan trọng như cảng biển, sân bay…
Việc thực hiện thủ tục này cũng được Bộ Tài chính đề xuất đơn giản hóa theo hướng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền chấp thuận chủ trương đầu tư, thu hẹp diện dự án phải thực hiện chấp thuận chủ trương đầu tư. Qua đó, giải quyết, khắc phục những vấn đề vướng mắc, tồn tại hiện nay, thúc đẩy nhanh quá trình thực hiện thủ tục này, khơi thông nguồn lực đầu tư phát triển kinh tế - xã hội.
Theo đó, Quốc hội chỉ chấp thuận chủ trương đầu tư đối với dự án có yêu cầu áp dụng cơ chế, chính sách đặc biệt cần được Quốc hội quyết định. Các dự án còn lại thuộc thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội sẽ phân quyền cho Thủ tướng chính phủ như: Dự án đầu tư có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng phòng hộ biên giới từ 50 ha trở lên; rừng phòng hộ chắn gió, chắn cát bay và rừng phòng hộ chắn sóng, lấn biển từ 500 ha trở lên; rừng sản xuất từ 1.000 ha trở lên; Dự án đầu tư có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa nước từ 02 vụ trở lên với quy mô từ 500 ha trở lên; Dự án đầu tư có yêu cầu di dân tái định cư từ 20.000 người trở lên ở miền núi, từ 50.000 người trở lên ở vùng khác.
Cùng với đó, tiếp tục phân quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Thủ tướng Chính phủ cho UBND cấp tỉnh đối với: Dự án đầu tư của nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực trồng rừng; Dự án đầu tư có kinh doanh đặt cược, casino; Dự án điện gió ngoài khơi theo quy định của pháp luật về điện lực.
Bộ Tài chính cũng đề xuất thu hẹp diện dự án phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư của UBND cấp tỉnh đối với các dự án đã được công bố lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư như các dự án xây dựng nhà ở, khu đô thị, nhà ở xã hội; dự án thực hiện thủ tục xác định số lượng nhà đầu tư quan tâm theo quy định của pháp luật đấu thầu và pháp luật chuyên ngành như dự án chợ, xây dựng công trình cấp nước, xây dựng công trình xử lý chất thải rắn sinh hoạt…
Theo đó, UBND cấp tỉnh chấp thuận chủ trương đầu tư đối với: Dự án đề xuất sử dụng tài nguyên (nguồn lực) như đất, rừng, biển, khoáng sản (trừ các dự án đã được công bố để lựa chọn nhà đầu tư theo hình thức đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư); Dự án sử dụng đất, khu vực biển tại tại đảo và xã, phường, thị trấn biên giới; xã, phường, thị trấn ven biển; khu vực khác có ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh; Dự án có quy mô lớn, quan trọng trong lĩnh vực cảng biển, sân bay, điện, khu công nghiệp…
Một số nội dung thẩm định không cần thiết hoặc trùng lặp sẽ được lược bỏ hoặc đơn giản hóa, như: thẩm định công nghệ, nhà ở, tiến độ…; xác định nội dung đánh giá sự phù hợp của dự án với quy hoạch có liên quan trực tiếp đến đề xuất thực hiện dự án như quy hoạch ngành, quy hoạch tỉnh…Qua đó, đơn giản hoá nội dung thẩm định chấp thuận chủ trương đầu tư.
Dự thảo cũng bổ sung quy định về hình thức lựa chọn nhà đầu tư trong trường hợp chỉ định nhà đầu tư hoặc lựa chọn nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt theo quy định của pháp luật về đấu thầu.
Liên quan đến thủ tục cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, Bộ Tài chính đề xuất quy định đối với dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư do nhà đầu tư nước ngoài và tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài nắm giữ trên 50% vốn điều lệ. Đồng thời, tiếp tục sửa đổi, hoàn thiện các quy định về xác định sự phù hợp của dự án đầu tư với quy hoạch, điều kiện về suất đầu tư trên một diện tích đất, số lượng lao động… tại Nghị định hướng dẫn.
Đặc biệt, dự thảo đề xuất cho phép nhà đầu tư nước ngoài được thành lập tổ chức kinh tế mà không yêu cầu phải có dự án đầu tư trước khi thành lập. Đây là bước cải cách quan trọng giúp môi trường đầu tư thêm thông thoáng, hấp dẫn hơn, đồng thời đảm bảo đối xử công bằng giữa nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Những đề xuất sửa đổi trong dự thảo Luật lần này thể hiện bước chuyển biến mới về cải cách hành chính, giúp tăng hiệu quả quản lý đầu tư, khơi thông dòng vốn, giảm chi phí, tạo thuận lợi tối đa cho nhà đầu tư triển khai dự án. Qua đó, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ mới.
