Ô nhiễm không khí đang là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất đối với Việt Nam. Không chỉ tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, vấn đề này còn gây tổn thất kinh tế nặng nề. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, chi phí xã hội do ô nhiễm không khí gây ra lên tới 13 tỷ USD mỗi năm, tương đương 4% GDP.
Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, tình trạng ô nhiễm ngày càng báo động. Nồng độ bụi mịn PM2.5 nhiều thời điểm được ghi nhận cao gấp 6–7 lần so với mức khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Nguyên nhân chính đến từ hoạt động giao thông, khi khí thải từ phương tiện cơ giới chiếm tỷ lệ lớn trong tổng phát thải.
Theo thống kê, năm 2018, giao thông chiếm khoảng 12% tổng lượng phát thải khí nhà kính quốc gia. Đến năm 2020, tỷ lệ này giảm xuống còn khoảng 9%, nhờ sự gia tăng của các phương tiện sử dụng năng lượng sạch, trong đó có xe điện. Đây là tín hiệu tích cực, song quy mô chuyển đổi vẫn còn nhỏ so với nhu cầu thực tế.
Chính phủ đã ban hành chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh trong lĩnh vực vận tải, đặt mục tiêu đến năm 2050, 100% phương tiện giao thông cơ giới đường bộ sử dụng điện hoặc năng lượng xanh. Đây được coi là bước ngoặt quan trọng để hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng 0.
Các chuyên gia cho rằng, để thúc đẩy tiến trình này, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.
Một là, phát triển hạ tầng sạc điện công cộng, xây dựng hệ thống trạm sạc phủ rộng để hỗ trợ người dân chuyển đổi sang xe điện.
Hai là, điện khí hóa cả phương tiện cá nhân và công cộng, trong đó đặc biệt ưu tiên xe buýt điện và taxi điện tại các đô thị lớn.
Ba là, hoàn thiện khung pháp lý và tiêu chuẩn kỹ thuật, nhằm đảm bảo đồng bộ từ sản xuất, nhập khẩu đến lưu thông phương tiện.
Bốn là, áp dụng cơ chế kinh tế xanh, bao gồm ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính cho người tiêu dùng, đồng thời thí điểm cơ chế tín chỉ carbon để thúc đẩy đầu tư.
Năm là, thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ), từng bước hạn chế phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch ra vào trung tâm thành phố.
Tuy nhiên, điện khí hóa giao thông tại Việt Nam vẫn đối diện nhiều thách thức. Nguồn điện hiện tại phụ thuộc lớn vào than đá, nếu không chuyển dịch mạnh mẽ sang năng lượng tái tạo, hiệu quả môi trường sẽ bị hạn chế. Ngoài ra, chi phí đầu tư hạ tầng sạc, giá thành xe điện và cơ chế hỗ trợ người tiêu dùng vẫn còn là rào cản.
Điện khí hóa giao thông, nếu được thực hiện quyết liệt, sẽ không chỉ giúp giảm ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe hàng triệu người dân, mà còn tiết kiệm khoản chi phí xã hội khổng lồ 13 tỷ USD mỗi năm. Đây cũng là một trong những trụ cột để Việt Nam tiến tới mục tiêu phát triển bền vững và đạt Net Zero vào năm 2050.
