Giao Chính phủ quy định Danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện
Theo Bộ Tài chính, quá trình triển khai các quy định về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện cho thấy việc sửa đổi, bổ sung danh mục này hiện vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của Luật Đầu tư và các văn bản hướng dẫn thi hành. Cụ thể, việc đề xuất sửa đổi, bổ sung ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và các điều kiện kèm theo vẫn chưa tuân thủ chặt chẽ về hình thức, nội dung theo quy định tại Điều 8 Luật Đầu tư và Điều 13 Nghị định số 31/2021/NĐ-CP của Chính phủ.
Thực tiễn cho thấy, có trường hợp các tiêu chí như quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội và sức khỏe cộng đồng đã bị lạm dụng làm cơ sở để đề xuất bổ sung ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, trong khi lại thiếu giải trình rõ ràng về tính cần thiết, hợp lý. Không ít ngành, nghề trong danh mục hiện hành chưa thật sự đáp ứng tiêu chí đặt ra trong Luật Đầu tư.
Định hướng đổi mới quy trình xây dựng pháp luật theo tinh thần Kết luận số 119-KL/TW ngày 20/01/2025 của Bộ Chính trị cũng nhấn mạnh yêu cầu luật pháp phải ổn định, có giá trị lâu dài. Theo đó, luật chỉ nên quy định những nguyên tắc, khung pháp lý thuộc thẩm quyền Quốc hội; còn các vấn đề mang tính thực tiễn, thường xuyên biến động thì cần giao Chính phủ, các bộ, ngành quy định theo thẩm quyền. Đồng thời, hạn chế quy định thủ tục hành chính chi tiết trong luật.
Từ định hướng này, tại dự thảo Luật Đầu tư (thay thế), Bộ Tài chính đề xuất chỉ quy định nguyên tắc xác định ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện là ngành, nghề mà việc thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong ngành, nghề đó phải đáp ứng điều kiện cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng. Danh mục ngành, nghề này sẽ được giao cho Chính phủ quy định, nhằm bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp với thực tiễn.
Bãi bỏ các ngành, nghề không cần thiết, cản trở kinh doanh
Cũng theo Bộ Tài chính, danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện ban hành kèm theo Luật Đầu tư năm 2020 phần lớn áp dụng cơ chế tiền kiểm, đồng nghĩa với việc phải xin cấp giấy phép mới được kinh doanh. Tuy nhiên, có những ngành nghề không cần thiết phải kiểm soát theo cơ chế tiền kiểm như các ngành nghề có thể kiểm soát bằng quy chuẩn kỹ thuật, các ngành nghề ít rủi ro, ảnh hưởng đến lợi ích công cộng… Việc duy trì cơ chế "tiền kiểm" không phù hợp sẽ hạn chế quyền tự do kinh doanh, làm tăng chi phí tuân thủ, và tạo rào cản gia nhập thị trường.
Trên thực tế, không ít ngành, nghề thuộc danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện chưa thật sự đáp ứng tiêu chí quy định tại Luật Đầu tư về sự cần thiết phải quy định là ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. Ngoài ra, việc duy trì danh mục quá nhiều ngành, nghề có điều kiện đang tạo ra rào cản pháp lý, làm tăng chi phí tuân thủ, giảm hiệu quả môi trường đầu tư kinh doanh trong nước và năng lực cạnh tranh quốc tế.
Mặt khác, một số ngành nghề mới, tiềm ẩn rủi ro phức tạp về an ninh, trật tự, sức khoẻ cộng đồng lại không được quy định là ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, khiến hoạt động quản lý của cơ quan nhà nước gặp khó khăn, chủ cơ sở kinh doanh dễ lợi dụng kẽ hở để vi phạm pháp luật. Điển hình như kinh doanh nền tảng chia sẻ dữ liệu cá nhân liên quan đến đảm bảo an toàn thông tin, quyền riêng tư cá nhân; Kinh doanh công nghệ deepfake có thể xảy ra lạm dụng công nghệ gây rối loạn thông tin, lừa đảo...
Nghị quyết số 192/2025/QH15 ngày 19/2/2025 của Quốc hội về bổ sung Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên đã nêu: “Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo hướng “vừa quản lý chặt chẽ, vừa kiến tạo phát triển”, từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”; đề cao phương pháp “quản lý theo kết quả”, chuyển mạnh từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát…”.
Với tinh thần đó, tại Dự thảo Luật Đầu tư (thay thế), Bộ Tài chính đề xuất quy định nguyên tắc các Luật chuyên ngành không được quy định về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, chỉ được quy định tại Luật Đầu tư hoặc Nghị định hướng dẫn Luật Đầu tư để đảm bảo thực hiện thống nhất quy định về hạn chế quyền kinh doanh của nhà đầu tư.
Đặc biệt, dự thảo Luật lần này cũng rà soát, đề xuất bãi bỏ các ngành, nghề không cần thiết, không hợp lý, gây cản trở hoạt động sản xuất, kinh doanh theo hướng chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Đồng thời, bãi bỏ các ngành, nghề và/hoặc điều kiện đầu tư kinh doanh có thể quản lý bằng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật khỏi danh mục như: Kinh doanh dịch vụ đóng mới, hoán cải, sửa chữa, phục hồi phương tiện thủy nội địa; Kinh doanh dịch vụ đóng mới, hoán cải, sửa chữa tàu biển; Kinh doanh dịch vụ kế toán…
Những đề xuất nêu trên không chỉ nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, mà còn hướng tới việc loại bỏ các quy định không cần thiết, bất hợp lý, góp phần giảm rào cản pháp lý, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Qua đó, tiếp tục bảo đảm thực thi đầy đủ, nhất quán quyền tự do kinh doanh của người dân, doanh nghiệp trong những ngành, nghề mà pháp luật không cấm hoặc không yêu cầu điều kiện, phù hợp với yêu cầu đổi mới tư duy xây dựng pháp luật trong giai đoạn phát triển mới.
