Dòng vốn mạo hiểm cho khởi nghiệp: Cơ chế đã mở, bài toán nằm ở năng lực tiếp cận

Ảnh minh hoạ.

Thực tế cho thấy, dù Việt Nam vẫn nằm trong nhóm ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về số lượng thương vụ và tổng giá trị đầu tư mạo hiểm, hệ sinh thái khởi nghiệp vẫn tồn tại một nghịch lý kéo dài: nhiều ý tưởng, nhiều dự án tiềm năng, nhưng lại thiếu vốn ở giai đoạn đầu.

Trong bối cảnh đó, Bộ Tài chính đã và đang tập trung vào việc đa dạng hóa các kênh huy động vốn cho startup: bố trí nguồn vốn từ ngân sách trung ương để triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các dự án có yếu tố công nghệ cao, tạo tác động xã hội lớn, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Bước ngoặt quan trọng nhất là việc Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành Nghị định số 264/2025/NĐ-CP ngày 14/10/2025 quy định về Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia và quỹ đầu tư mạo hiểm của địa phương, đồng thời tạo điều kiện để các quỹ đầu tư có thể hoạt động hiệu quả tại Việt Nam.

Phát biểu tại Festival Khởi nghiệp 2025 mới đây, theo TS. Nguyễn Văn Trúc – Giám đốc Trung tâm Phát triển Doanh nghiệp Khoa học và Công nghệ, Nghị định số 264/2025/NĐ-CP không chỉ tạo cơ sở pháp lý để các quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động minh bạch, hiệu quả hơn, mà còn mở ra khả năng hình thành và vận hành quỹ đầu tư khởi nghiệp trong các trường đại học, viện nghiên cứu, qua đó thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, chính sách mới chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ nằm ở cách các quỹ được tổ chức, vận hành và cách startup tiếp cận nguồn vốn đó như thế nào.

TS. Đàm Quang Thắng – Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Khởi nghiệp Đổi mới sáng tạo cho rằng, việc khai thông và đa dạng hóa nguồn vốn là điều kiện sống còn của hệ sinh thái khởi nghiệp. Tuy nhiên, hiệu quả của các quỹ đầu tư mạo hiểm không phụ thuộc hoàn toàn vào quy mô vốn, mà phụ thuộc rất lớn vào tư duy đầu tư và năng lực quản lý quỹ.

Theo TS. Đàm Quang Thắng, về cơ bản, hệ thống quỹ đầu tư hiện nay gồm hai nhóm chính: quỹ tư nhân và quỹ có yếu tố nhà nước. Nghị định số 210/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định số 38/2018/NĐ-CP về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo, đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho quỹ tư nhân hoạt động.

Trong khi đó, Nghị định số 264/2025/NĐ-CP bổ sung thêm nguồn lực từ khu vực nhà nước, kết hợp với khu vực tư nhân để hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm có pháp nhân rõ ràng, cả ở cấp quốc gia và cấp địa phương. Nên theo TS. Thắng, đây là lợi thế đáng kể cho hệ sinh thái khởi nghiệp, giúp các quỹ hoạt động ổn định hơn và nâng cao khả năng huy động vốn.

Thực tế cho thấy, khi được quản trị tốt và có nguồn lực phù hợp, các quỹ trong hệ sinh thái khởi nghiệp hoàn toàn có thể hoạt động hiệu quả. K Fund – Quỹ Đầu tư Khởi nghiệp Sáng tạo Bách Khoa Hà Nội, được hình thành từ các cựu sinh viên Đại học Bách Khoa, là một ví dụ tiêu biểu. Sự phát triển của quỹ này cho thấy, quỹ đầu tư không chỉ tạo ra lợi ích tài chính, mà còn góp phần thúc đẩy sự ra đời của các quỹ khác, tạo động lực lan tỏa cho toàn bộ hệ sinh thái.

Từ góc nhìn của nhà đầu tư quốc tế, ông Davide Cali – Giám đốc Quỹ Đầu tư Crossfund, Chủ tịch Quỹ Expand cho biết, dù đã đầu tư vào Việt Nam với tổng giá trị khoảng 10 triệu USD, môi trường pháp lý và quá trình chuyển đổi trong các quy định hiện hành vẫn là trở ngại lớn đối với nhà đầu tư nước ngoài. Rào cản ngôn ngữ cũng có thể khiến startup Việt đánh mất lợi thế trong quá trình gọi vốn.

Ngoài ra, các quỹ đầu tư quốc tế thường gặp khó khăn với những bảng cơ cấu sở hữu cổ phần hoặc phần vốn thiếu rõ ràng, thiếu chuẩn mực và khó kiểm soát. Việc có quá nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ trong cùng một dự án là điều mà các quỹ quốc tế không mong muốn.

Ông Davide Cali cũng chỉ ra rằng, trong không ít trường hợp, vốn đã được rót vào nhưng lại thiếu các thỏa thuận rõ ràng giữa các thành viên sáng lập, hoặc doanh nghiệp chưa được tổ chức theo cấu trúc chuẩn quốc tế. Việc xử lý những vấn đề mang tính nền tảng này có thể kéo dài từ 6 tháng đến một năm, đủ để khiến một thương vụ đầu tư bị đình trệ hoặc đổ vỡ. Do đó, startup Việt Nam cần “sẵn sàng cho nhà đầu tư”, đặc biệt về cấu trúc doanh nghiệp, tính minh bạch trong sở hữu và khả năng giao tiếp theo chuẩn quốc tế.

Cũng về vấn đề này, ông Lê Thanh – sáng lập Vietnam Future Fund cho rằng, nhiều nhà sáng lập Việt Nam vẫn chưa có đủ cơ hội tiếp cận kiến thức và thông tin mà các quỹ quốc tế yêu cầu. Dù vậy, so với trước đây, ông nhận thấy nhiều tín hiệu tích cực, khi thay vì chỉ dừng lại ở ý tưởng, ngày càng nhiều doanh nghiệp đã sẵn sàng để được đầu tư và có dư địa phát triển.

Vấn đề còn lại, theo ông Lê Thanh, là thiếu cầu nối để startup hiểu rõ quỹ đầu tư nước ngoài thực sự mong muốn điều gì. Trong khi nhiều nhà sáng lập khởi nghiệp từ mong muốn cải thiện bản thân và cộng đồng xung quanh, đầu tư quốc tế đòi hỏi tầm nhìn rộng hơn, khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ quốc tế và hiểu rõ nhu cầu của thị trường toàn cầu.

Theo TS. Nguyễn Văn Trúc, về bản chất, các quỹ đầu tư nước ngoài thường đặt mục tiêu lợi nhuận lên hàng đầu và có xu hướng lựa chọn những dự án đã đạt quy mô nhất định, mô hình kinh doanh tương đối hoàn thiện và mức độ rủi ro thấp hơn. Trong khi đó, nếu các quỹ đầu tư trong nước được khuyến khích và phát triển mạnh mẽ, đây sẽ là lực lượng có khả năng dẫn dắt doanh nghiệp ngay từ giai đoạn đầu, đồng hành cùng startup trong quá trình hoàn thiện sản phẩm, thử nghiệm thị trường và xây dựng mô hình kinh doanh bền vững.

Vì vậy, việc xây dựng và hoàn thiện cơ chế để thúc đẩy sự hình thành và hoạt động hiệu quả của quỹ đầu tư mạo hiểm nội địa không chỉ giúp nâng cao năng lực của doanh nghiệp Việt, mà còn tạo nền tảng để thu hút dòng vốn ngoại chất lượng cao trong các giai đoạn tiếp theo.