EMAGAZINE: Doanh nghiệp nhà nước giữ vững vai trò dẫn dắt nền kinh tế tăng trưởng

Trong tiến trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, khu vực kinh tế nhà nước, với lực lượng nòng cốt là các doanh nghiệp nhà nước, luôn được Đảng ta xác định là nền tảng vững chắc, giữ vai trò chủ đạo dẫn dắt các thành phần kinh tế khác phát triển.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh cần “phát triển doanh nghiệp nhà nước Việt Nam lớn mạnh trở thành nòng cốt của kinh tế đất nước” để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, hướng tới mục tiêu đến năm 2045 Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp nhà nước được giao gánh vác sứ mệnh đi đầu, “dẫn dắt, tạo động lực, mở đường, hướng dẫn, cuốn hút, thúc đẩy các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác cùng phát triển”.

Nhìn lại những năm qua, các doanh nghiệp nhà nước đã luôn thể hiện vai trò đầu tàu dẫn dắt nền kinh tế cả nước. Theo số liệu của Bộ Tài chính, tính đến năm 2024, cả nước có 671 doanh nghiệp Nhà nước, gồm 473 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ.

Tổng tài sản của doanh nghiệp nhà nước đạt hơn 5,6 triệu tỷ đồng, vốn chủ sở hữu đạt gần 3 triệu tỷ đồng, tổng doanh thu đạt gần 3,3 triệu tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế đạt hơn 227 nghìn tỷ đồng. Doanh nghiệp nhà nước hiện đóng vai trò chủ lực trong các ngành kinh tế trọng yếu như năng lượng, viễn thông, ngân hàng...; đóng góp hơn 29% GDP cả nước.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh khẳng định những năm qua, các doanh nghiệp nhà nước đã đảm nhận vai trò “xương sống” ở nhiều lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế, giúp Nhà nước bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh lương thực, thông suốt giao thông vận tải...

Đây là những công cụ điều tiết quan trọng để Nhà nước thực thi vai trò định hướng, can thiệp vào nền kinh tế khi cần thiết, bảo vệ đất nước, người dân khỏi những biến động của thị trường, thiên tai và trong bối cảnh biến động toàn cầu ngày càng phức tạp; đồng thời bảo đảm độc lập, tự chủ cho nền kinh tế và an ninh quốc gia của Việt Nam.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhận định, trước những biến động nhanh chóng của tình hình kinh tế thế giới, yêu cầu phát triển bền vững, công bằng, bao trùm trong nước, khu vực này đang đứng trước đòi hỏi cấp thiết phải đổi mới toàn diện, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động.

Bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng - Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước (Bộ Tài chính) cho biết, ở bất kỳ quốc gia nào, kể cả những nước có thị trường phát triển, doanh nghiệp nhà nước luôn giữ vai trò quan trọng trong bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội và dẫn dắt các khu vực kinh tế khác. Tại Việt Nam, doanh nghiệp nhà nước được xác định là một trong những thành tựu lớn của kinh tế nhà nước, song kết quả hoạt động vẫn chưa tương xứng với nguồn lực.

Theo bà Nguyễn Thu Thủy, đến nay cả nước có 866 doanh nghiệp có vốn nhà nước, trong đó khoảng 500 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước. Doanh nghiệp nhà nước đóng góp khoảng 12,5% GDP và 27-30% tổng thu ngân sách (không kể dầu thô), tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt trong các lĩnh vực chiến lược như năng lượng, hạ tầng, viễn thông, logistic, an ninh - quốc phòng.

Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước cũng nhận định, bên cạnh những thành tựu đạt được, doanh nghiệp nhà nước cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Trong đó, vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế.

Chỉ một số Tập đoàn, Tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Hầu hết các doanh nghiệp nhà nước còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ.

Nguồn lực về vốn, tài sản của doanh nghiệp nhà nước chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro.

Cùng với đó, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế. Hoạt động đầu tư của doanh nghiệp nhà nước chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh trong các lĩnh vực, chưa tham gia sâu, rộng hội nhập kinh tế quốc tế, chưa chủ động tiên phong trong việc hình thành chuỗi giá trị trong nước và quốc tế.

Bà Nguyễn Thu Thuỷ nhận định, trong bối cảnh mục tiêu đặt ra trong giai đoạn tới là nước ta trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030; trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045; duy trì tốc độ tăng trưởng “2 con số” trong giai đoạn 2026 - 2030; đòi hỏi doanh nghiệp nhà nước phải có những cải cách và biện pháp thúc đẩy tăng trưởng đột phá. Đồng thời, cơ cấu lại theo hướng theo hướng tinh gọn, hiệu quả để doanh nghiệp nhà nước thực sự phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong các ngành lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế.

Theo ông Phùng Quốc Hiển - Nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội, chuyên gia tư vấn cao cấp Hội đồng Lý luận Trung ương nhấn mạnh, các doanh nghiệp Nhà nước cần có những đổi mới trong xây dựng chiến lược phát triển, trong quản trị doanh nghiệp cho phù hợp với sự phát triển nhanh của thế giới, khu vực. Theo đó, doanh nghiệp nhà nước cần xác định hướng ưu tiên phát triển các ngành mang tính chất nền tảng, dẫn dắt, tạo động lực phát triển cho đất nước, nhận diện đúng về hoạt động kinh doanh của Nhà nước.

Ông Phùng Quốc Hiển gợi mở, doanh nghiệp cần ưu tiên tập trung cho đổi mới quản trị doanh nghiệp, cơ cấu lại tài chính, vốn, tài sản, nhân sự, tổ chức bộ máy quản lý của doanh nghiệp. Đồng thời, tập trung đầu tư vào ngành, lĩnh vực mũi nhọn, bền vững, ứng dụng mẽ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn.

“Doanh nghiệp nhà nước phải có giải pháp đi đầu trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Phải lựa chọn đúng xu thế phát triển, áp dụng công nghệ tiên tiến vào quy trình sản xuất kinh doanh, vào quản trị doanh nghiệp, vào tìm kiếm thị trường”, ông Hiển nói.

Còn theo của Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế huy động và sử dụng vốn, phát huy hợp tác công tư, khuyến khích doanh nghiệp nhà nước dẫn dắt chuỗi liên kết với khu vực tư nhân, thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện, gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội. Đồng thời, cần hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong khu vực nhà nước với các trung tâm nghiên cứu, quỹ đầu tư mạo hiểm, cơ chế khuyến khích sáng tạo và ứng dụng công nghệ cao.

Phó Chủ tịch Quốc hội chia sẻ quan điểm, phát triển doanh nghiệp nhà nước không chỉ là yêu cầu kinh tế mà còn là nhiệm vụ chính trị, gắn liền với xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong hội nhập quốc tế sâu rộng. “Các tập đoàn, tổng công ty nhà nước cần xác định rõ sứ mệnh và trách nhiệm trong giai đoạn mới, chủ động xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, nâng cao năng lực cạnh tranh, hiệu quả và sức lan tỏa trong nền kinh tế”, ông Vũ Hồng Thanh nhấn mạnh.