Trẻ em dễ bị tổn thương trên livestream
Thực tế cho thấy hơn 90% số trẻ em sử dụng internet hằng ngày, lớn lên cùng điện thoại thông minh, mạng xã hội và các thuật toán trí tuệ nhân tạo, khiến các em tiếp xúc với lượng thông tin khổng lồ và cả những rủi ro tiềm ẩn trên môi trường số. Đây là nhóm người dùng đặc biệt dễ tổn thương, cần được bảo vệ bằng khung pháp lý đầy đủ, thống nhất và thực thi hiệu quả.
 |
| Đằng sau sự hào hứng ban đầu, trẻ em khi tham gia livestream thường phải đối mặt với áp lực vô hình. |
| Một số đại biểu Quốc hội cho rằng dự thảo Luật Thương mại điện tử cần bổ sung quy định rõ ràng liên quan đến hoạt động livestream, đặc biệt là với trẻ em. Các nền tảng phải thực hiện phân loại nội dung theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo phù hợp và kịp thời gỡ bỏ các nội dung gây hại. Cơ chế phối hợp giữa cơ quan quản lý và doanh nghiệp vận hành nền tảng phải được thiết lập nhằm bảo đảm môi trường trực tuyến an toàn, minh bạch và có trách nhiệm. |
Trong các phiên thảo luận về dự thảo Luật Thương mại điện tử, nhiều đại biểu Quốc hội nhấn mạnh rằng trẻ em đang đứng trước nguy cơ bị cuốn vào môi trường kinh doanh trực tuyến thiếu kiểm soát. Sự xuất hiện của trẻ em trong các buổi livestream bán hàng không còn hiếm gặp. Không ít em trực tiếp giới thiệu sản phẩm, tương tác với người xem hoặc được sử dụng để thu hút lượt xem, tạo ra những hệ quả khó lường về tâm lý và sự phát triển.
Theo nhận định các chuyên gia an ninh, đằng sau sự hào hứng ban đầu, trẻ em khi tham gia livestream thường phải đối mặt với áp lực vô hình. Lịch lên sóng dày đặc do người lớn sắp đặt khiến các em dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, thiếu ngủ hoặc sao nhãng học tập. Một số trẻ bị đối xử như nguồn lực tạo doanh thu thay vì được coi là chủ thể cần được bảo vệ quyền lợi, từ đó dẫn đến nhiều hệ lụy lâu dài.
Mối nguy khác xuất phát từ việc công khai hình ảnh, giọng nói, địa điểm sinh hoạt và thói quen cá nhân khiến trẻ dễ bị xâm phạm quyền riêng tư. Không ít trường hợp các đoạn video livestream bị cắt ghép, lan truyền kèm theo bình luận độc hại khiến trẻ tổn thương tinh thần. Các hành vi quấy rối, dọa nạt hoặc lợi dụng thông tin cá nhân của trẻ em trên môi trường mạng ngày càng tinh vi, gây lo lắng cho phụ huynh và cơ quan quản lý.
Ngoài ra, trong nhiều livestream, trẻ em vô tình tham gia các hoạt động có dấu hiệu vi phạm pháp luật như quảng cáo sai sự thật, bán sản phẩm không rõ nguồn gốc hoặc đại diện cho hộ kinh doanh không đăng ký chính thức. Đây là những nội dung tiềm ẩn rủi ro pháp lý cho cả người lớn và trẻ nhỏ. Những vi phạm này, nếu không được ngăn chặn kịp thời, sẽ tạo tiền lệ xấu, gây ảnh hưởng tới sự hình thành nhân cách của trẻ.
Không chỉ đối mặt nguy cơ bị khai thác thương mại, trẻ em còn bị tác động mạnh bởi các hệ thống quảng cáo cá nhân hóa. Nhiều nghiên cứu cho thấy phần lớn trẻ em dưới 15 tuổi thường xuyên nhận thông điệp tiếp thị về đồ chơi, trò chơi trực tuyến và thức ăn nhanh. Các chương trình giảm giá đột ngột, đếm ngược thời gian hay gợi ý theo hành vi mua sắm khiến trẻ dễ chi tiêu không kiểm soát, trong khi hầu hết không hiểu cơ chế gợi ý của trí tuệ nhân tạo.
Chặn lạm dụng trẻ em trên môi trường số
Một số đại biểu Quốc hội cho rằng dự thảo Luật Thương mại điện tử cần bổ sung quy định rõ ràng liên quan đến hoạt động livestream, đặc biệt là với trẻ em. Các nền tảng phải thực hiện phân loại nội dung theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo phù hợp và kịp thời gỡ bỏ các nội dung gây hại. Cơ chế phối hợp giữa cơ quan quản lý và doanh nghiệp vận hành nền tảng phải được thiết lập nhằm bảo đảm môi trường trực tuyến an toàn, minh bạch và có trách nhiệm.
Cùng với đó, nhiều ý kiến đề nghị xác định danh tính của người livestream và yêu cầu chủ thể tham gia hoạt động này phải tuân thủ quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Việc lưu trữ dữ liệu hình ảnh và âm thanh của toàn bộ buổi livestream trong ít nhất một năm cũng được đề xuất nhằm hỗ trợ cơ quan quản lý truy xuất thông tin khi có dấu hiệu vi phạm. Những biện pháp này giúp hạn chế nguy cơ lợi dụng trẻ em để tăng tương tác hoặc buôn bán trái phép.
Một vấn đề khác được đặt ra là dữ liệu thương mại điện tử của người Việt Nam đa phần đang được lưu trữ tại nước ngoài, gây khó khăn cho việc kiểm soát dòng tiền, thu thuế và bảo vệ quyền riêng tư. Các đại biểu nhận định rằng dữ liệu tiêu dùng là tài nguyên chiến lược, có ý nghĩa quan trọng đối với an ninh kinh tế quốc gia. Vì vậy, cần quy định rõ trách nhiệm của nền tảng trong quản lý dữ liệu và bảo vệ thông tin của người dùng, đặc biệt là trẻ em.
Từ góc nhìn thực tiễn, lực lượng công an cho rằng gia đình chính là tuyến phòng vệ đầu tiên bảo vệ trẻ trong môi trường số. Trẻ có thể tham gia giới thiệu sản phẩm hoặc xuất hiện trong các hoạt động trực tuyến ở mức độ vừa phải, phù hợp với lứa tuổi và hoàn toàn tự nguyện. Cha mẹ tuyệt đối không gây áp lực về doanh số, không giao cho trẻ thực hiện giao dịch mua bán và cần sử dụng các công cụ kiểm soát nội dung để ngăn chặn thông tin độc hại.
Bên cạnh vai trò của gia đình, các cơ quan quản lý phải ban hành hướng dẫn đầy đủ về việc sử dụng hình ảnh trẻ em trong quảng cáo và hoạt động trực tuyến. Các nền tảng mạng xã hội cần chủ động nhận diện nội dung vi phạm, xử lý tài khoản lợi dụng trẻ em và cung cấp công cụ báo cáo dễ sử dụng. Khi toàn xã hội cùng chung tay, trẻ em mới có thể an toàn, được tôn trọng và phát triển lành mạnh trên không gian thương mại điện tử đang thay đổi từng ngày.
