Bùng nổ số hóa kéo theo rủi ro an ninh tài chính
Trong bối cảnh ngân hàng số, thanh toán di động, ví điện tử và thương mại điện tử phát triển mạnh, dòng dữ liệu tài chính ngày càng kết nối phức tạp và mang tính xuyên biên giới. Khi hệ sinh thái mở rộng, mức độ phơi nhiễm rủi ro cũng tăng lên. Các tổ chức tài chính trở thành mục tiêu hàng đầu của tội phạm mạng bởi họ nắm giữ lượng lớn tài sản và dữ liệu có giá trị đặc biệt cao trên môi trường số.
 |
| Khoảng trống an ninh mạng có thể gây hiệu ứng dây chuyền lên ổn định tài chính. |
Theo nhiều báo cáo quốc tế, tài chính - ngân hàng là lĩnh vực chịu số lượng tấn công mạng cao nhất giai đoạn 2020-2024. Các hình thức tấn công ngày càng tinh vi như đánh cắp dữ liệu, lừa đảo trực tuyến, xâm nhập hệ thống, đánh cắp danh tính hay tấn công chuỗi cung ứng, gây tổn thất lớn cho người dân, doanh nghiệp và thị trường. Mỗi sự cố đều có nguy cơ làm xói mòn niềm tin vào toàn bộ hệ sinh thái tài chính số.
Tại Việt Nam, tốc độ số hóa tài chính diễn ra nhanh chóng, tạo nền tảng thúc đẩy thanh toán không tiền mặt và kinh tế số. Tuy nhiên, sự gia tăng giao dịch trực tuyến cũng khiến yêu cầu bảo đảm an ninh hệ thống trở nên trọng yếu. Rủi ro an ninh mạng không chỉ gây thiệt hại tài chính cho người dùng mà còn đe dọa ổn định tài chính quốc gia nếu xảy ra trên quy mô lớn, khả năng lan truyền nhanh theo hiệu ứng dây chuyền.
Một trong những rủi ro nổi bật là gian lận tài chính trực tuyến. Người dùng có thể bị lừa chuyển tiền, mất quyền kiểm soát thiết bị, bị đánh cắp mã OTP hoặc bị dẫn dụ vào trang giả mạo có giao diện giống hệt ngân hàng. Các cuộc tấn công vào hệ thống thanh toán, xử lý giao dịch hoặc nền tảng ngân hàng số có thể gây gián đoạn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín tổ chức và an toàn của hàng triệu khách hàng.
Ngoài ra, tấn công chuỗi cung ứng công nghệ đang trở thành mối đe dọa lớn. Khi ngân hàng và fintech sử dụng dịch vụ đám mây, API hoặc phần mềm bảo mật từ bên thứ ba, việc một mắt xích bị xâm nhập có thể làm toàn bộ hệ thống bị tê liệt. Nhiều sự cố quốc tế cho thấy nguy cơ mở rộng này rất khó kiểm soát nếu thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất và cơ chế giám sát chặt giữa các nhà cung cấp.
Mã độc tống tiền (ransomware) cũng là thách thức đáng ngại. Loại tấn công này có thể mã hóa toàn bộ dữ liệu, buộc tổ chức phải đàm phán chuộc lại quyền truy cập. Với ngành tài chính, chỉ vài giờ ngừng hoạt động cũng có thể gây thiệt hại lớn, ảnh hưởng thị trường và niềm tin người dùng. Bên cạnh đó, nguy cơ lộ lọt dữ liệu cá nhân và dữ liệu giao dịch luôn hiện hữu, nhất là trong kỷ nguyên deepfake và giả mạo danh tính.
Chuyển từ phòng thủ thụ động sang giám sát chủ động
Kinh nghiệm quốc tế chỉ ra rằng nhiều quốc gia đã chuyển từ mô hình an ninh mạng truyền thống sang mô hình chủ động dựa trên giám sát liên tục. NIST (Hoa Kỳ), DORA (EU), Basel hay ISO 27001 đều nhấn mạnh yêu cầu kiểm thử định kỳ, mô phỏng tấn công và bảo đảm khả năng chống chịu hoạt động. Điều này giúp tổ chức tài chính không chỉ phòng ngừa mà còn phát hiện sớm và phục hồi nhanh khi sự cố xảy ra.
Các nước như Singapore, Nhật Bản hay các thành viên EU áp dụng tiêu chuẩn an ninh mạng thống nhất, bắt buộc đối với ngân hàng, fintech, ví điện tử, trung gian thanh toán và đơn vị công nghệ liên quan. Mô hình quản lý rủi ro theo chuỗi giá trị giúp giảm thiểu nguy cơ từ các nhà cung cấp bên ngoài. Kinh nghiệm của họ cho thấy minh bạch thông tin khi xảy ra sự cố là yếu tố quan trọng để duy trì niềm tin thị trường.
Đối với Việt Nam, yêu cầu hoàn thiện khung quản trị an ninh mạng trong lĩnh vực tài chính đang trở nên cấp bách. Trước hết, cần xây dựng bộ tiêu chuẩn an toàn thông tin phù hợp đặc thù ngành tài chính, gồm phân loại rủi ro, yêu cầu kiểm thử định kỳ, quản lý dữ liệu tập trung và bảo đảm an toàn hệ thống thanh toán. Nguyên tắc “an toàn ngay từ thiết kế” cần được áp dụng cho mọi nền tảng số mới triển khai.
Song song, các tổ chức tài chính phải đầu tư hệ thống giám sát theo thời gian thực, sử dụng công nghệ phân tích hành vi người dùng để phát hiện giao dịch bất thường. Đây là xu hướng toàn cầu nhằm giảm nguy cơ gian lận trực tuyến. Khi rủi ro diễn biến nhanh, chỉ mô hình giám sát liên tục mới đủ khả năng đưa ra cảnh báo kịp thời, hỗ trợ giảm thiểu thiệt hại trước khi sự cố lan rộng.
Năng lực ứng phó sự cố cũng là trụ cột quan trọng. Việc xây dựng quy trình phối hợp giữa ngân hàng, doanh nghiệp công nghệ và cơ quan chức năng giúp rút ngắn thời gian phản ứng và phục hồi. Trong môi trường tài chính hoạt động 24/7, tốc độ ứng phó là yếu tố quyết định để hạn chế tổn thất. Đồng thời, việc bảo vệ dữ liệu bằng mã hóa, phân quyền và tuân thủ quy định bảo mật phải được triển khai chặt chẽ.
Cuối cùng, phát triển nguồn nhân lực an ninh mạng chuyên sâu cho ngành tài chính là yêu cầu không thể thiếu. Khi các mối đe dọa ngày càng tinh vi, đội ngũ kỹ thuật cần có khả năng kiểm thử, đánh giá lỗ hổng và triển khai biện pháp phòng vệ hiện đại. Quản lý rủi ro an ninh mạng không chỉ là nhiệm vụ của công nghệ, mà đã trở thành điều kiện then chốt để hệ sinh thái tài chính số phát triển an toàn, minh bạch và bền vững.
