 |
| Người dân sinh sống, buôn bán trên sông tại TP. Cần Thơ. Ảnh: H.Dịu |
Báo cáo mới công bố của Ngân hàng Thế giới với tựa đề "Ở lại hay Di cư: Cuộc sống vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) ở Việt Nam" đã chỉ ra rằng, những áp lực ngày càng lớn về môi trường và kinh tế đang làm thay đổi diện mạo của vùng châu thổ này.
Theo báo cáo, từ năm 2018, hạn hán và xâm nhập mặn liên tiếp, cùng với lũ lụt và nắng nóng cực đoan ngày càng thường xuyên, đã làm giảm thu nhập từ nông nghiệp trên toàn vùng. Thực trạng này đã khiến gần 1,7 triệu người dân di cư trong thập kỷ qua để tìm kiếm sinh kế ổn định hơn.
Tuy nhiên, báo cáo cho thấy chỉ riêng việc di cư thường không đủ để giúp họ chống đỡ các cú sốc kinh tế. Dù khoảng 14% hộ gia đình tại ĐBSCL có thành viên đi làm ăn xa, nhưng chỉ 58% trong số đó nhận được tiền gửi về. Đáng chú ý, gần một nửa số khoản tiền này có giá trị dưới 5 triệu đồng mỗi năm – mức không đủ để giúp các hộ gia đình thoát nghèo theo chuẩn quốc gia.
Đồng thời, vị thế kinh tế của vùng cũng đang suy giảm, tỷ trọng đóng góp vào GDP cả nước đã giảm từ gần 20% trước năm 2000 xuống còn 12,4% vào năm 2024. Năm 2023, khu vực này chỉ thu hút được 3% tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Việt Nam.
Báo cáo của WB cho rằng, chính sách phát triển cần chú trọng vào yếu tố con người cũng như yếu tố địa lý. Điều này đồng nghĩa với việc đầu tư vào giáo dục, kỹ năng và khả năng dịch chuyển lao động, giúp người dân thích ứng và phát triển thịnh vượng dù họ chọn ở lại Đồng bằng hay tìm kiếm cơ hội ở nơi khác.
Báo cáo đề xuất 5 lĩnh vực hành động ưu tiên: Mở rộng đào tạo kỹ năng để người lao động, đặc biệt là giới trẻ, có thể tiếp cận các công việc có giá trị cao hơn; Chuyển đổi nông nghiệp theo hướng giảm thâm dụng lao động, tăng khả năng chống chịu và nâng cao lợi nhuận; Nâng cấp cơ sở hạ tầng địa phương nhằm thu hút đầu tư, cải thiện kết nối và giảm chi phí cho nông dân; Hỗ trợ di cư an toàn và tự nguyện như một lựa chọn cho những người tìm kiếm cơ hội ở các vùng khác; Xây dựng hệ thống an sinh xã hội linh hoạt hơn để hỗ trợ người dân chịu ảnh hưởng bởi các cú sốc, đặc biệt là những người không thể hoặc không muốn di cư.
Theo bà Mariam J. Sherman - Giám đốc phụ trách WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào nhận định, trước quy mô của những tổn thương về môi trường mà khu vực đang đối mặt, câu hỏi đặt ra không còn là có cần thích ứng hay không, mà là thích ứng như thế nào. Đầu tư công cần tìm được điểm cân bằng giữa việc bảo vệ đất đai và cơ sở hạ tầng – vốn thiết yếu cho sinh kế địa phương – với việc trang bị kỹ năng, tăng cường khả năng chống chịu và hỗ trợ người dân nắm bắt cơ hội trong một tương lai đầy biến động.
Cũng theo báo cáo, về giáo dục, các chuyên gia WB khuyến nghị, hệ thống giáo dục ở ĐBSCL phải được hiện đại hóa, phù hợp với bối cảnh đang thay đổi trong vùng. Năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu cần được đưa vào chương trình giảng dạy ở tất cả các cấp học, giúp học sinh nắm vững kiến thức về rủi ro môi trường cũng như phương thức quản lý bền vững tài nguyên đất và nguồn nước.
Đồng thời, hệ thống giáo dục nghề nghiệp phải được mở rộng để thanh niên sẵn sàng tiếp nhận cơ hội trong các lĩnh vực ngoài nông nghiệp, bao gồm năng lượng tái tạo, công nghệ thông tin, chế biến nông sản và du lịch bền vững.
Ngoài ra, WB cũng khuyến nghị thay đổi mô hình canh tác, nền nông nghiệp vùng phải nâng cao năng suất, khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu và sử dụng lao động hiệu quả hơn. Theo WB, quá trình này đòi hỏi phải thay đổi về công nghệ và phương thức tổ chức - theo hướng cho phép ngành nông nghiệp đạt hiệu quả cao hơn, giảm sử dụng lao động, đồng thời mở ra cơ hội cho lao động trẻ, am hiểu công nghệ quay trở lại hoặc ở lại địa phương.
Hơn nữa, đầu tư công vào hệ thống thủy lợi, cống ngăn mặn và đê bao sẽ giúp quản lý tình trạng xâm nhập mặn và căng thẳng nguồn nước ngày càng nghiêm trọng. Đồng thời, ĐBSCL cần tăng cường khả năng kết nối số ở khu vực nông thôn để người dân có thể tiếp cận các công cụ nông nghiệp chính xác, dịch vụ khuyến nông số, cảnh báo sớm thời tiết khắc nghiệt và dịch vụ tài chính.
Để phát triển vươn lên ngoài lĩnh vực nông nghiệp, ĐBSCL cần xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết để thu hút doanh nghiệp, tăng cường kết nối và giảm chi phí giao dịch cho nông dân. Nguồn lực công phải được sử dụng một cách chiến lược, kết hợp với khai thác đầu tư tư nhân và tập trung vào các khoản đầu tư thích ứng với biến đổi khí hậu, có tính đến yếu tố xâm nhập mặn, ngập lụt và sụt lún.
Cùng với đó, báo cáo của WB đề nghị sớm xây dựng một hệ thống an sinh xã hội thích ứng hiện đại. Nhiệm vụ này đòi hỏi phải xác định mục tiêu và tự động hóa hiệu quả hơn bằng cách liên kết hệ thống cảnh báo sớm, cùng với hỗ trợ linh hoạt và đảm bảo dòng tài chính có thể mở rộng.
