 |
| 100% đại biểu Quốc hội tham gia biểu quyết thông qua dự án Luật |
Phóng viên: Thưa ông, Luật Thống kê được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 23/11/2015, tại kỳ họp thứ 10. Luật cũng đã được sửa đổi, bổ sung vào năm 2021 nhằm kịp thời cập nhật các nội dung mới của Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 và nhiều chính sách phát triển mới. Ông đánh giá như thế nào về hiệu quả Luật Thống kê sau 10 năm đi vào cuộc sống?
 |
| Ông Nguyễn Văn Liệu Nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê), nguyên thành viên thường trực Ban Soạn thảo, Tổ trưởng Tổ biên tập Dự án Luật Thống kê (sửa đổi) 2015. |
Ông Nguyễn Văn Liệu: Sau một thập kỷ triển khai, Luật Thống kê năm 2015 đã khẳng định vai trò nền tảng trong việc nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước về thống kê, đồng thời thúc đẩy chất lượng và tính kịp thời của thông tin thống kê phục vụ công tác lãnh đạo, điều hành phát triển kinh tế - xã hội của Đảng, Nhà nước và chính quyền địa phương các cấp
Tôi cho rằng một trong những điểm quan trọng của Luật Thống kê là quy định về điều phối việc kết nối, cung cấp dữ liệu, thông tin giữa các hệ thống thông tin thống kê nhà nước, đảm bảo sự kết nối giữa cơ quan thống kê trung ương với hệ thống thống kê của các bộ, ngành và địa phương. Luật cũng xác lập rõ vai trò của dữ liệu hành chính trong hoạt động thống kê, đồng thời ưu tiên ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động thống kê và kiểm tra việc sử dụng thông tin thống kê đã được công bố chính thức.
Thực tiễn triển khai cho thấy, Luật Thống kê 2015 cùng các văn bản hướng dẫn đã tạo hành lang pháp lý vững chắc cho hoạt động thống kê. Chất lượng số liệu ngày càng được nâng cao, phục vụ hiệu quả cho các cơ quan Đảng, Chính phủ và chính quyền địa phương. Số liệu thống kê Việt Nam được nhiều tổ chức quốc tế ghi nhận, góp phần nâng cao uy tín của ngành Thống kê.
Hệ thống thông tin thống kê quốc gia, bộ, ngành và địa phương từng bước được củng cố, với những hoạt động kết nối và chia sẻ dữ liệu bước đầu mang lại hiệu quả. Công tác tuyên truyền, phổ biến Luật được triển khai đồng bộ, góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong việc cung cấp và sử dụng thông tin thống kê.
Hạ tầng thống kê tiếp tục được hoàn thiện, đặc biệt là hệ thống chỉ tiêu thống kê, chế độ báo cáo thống kê, chương trình điều tra thống kê và các bảng danh mục, phân loại thống kê. Đây là nền tảng quan trọng giúp nâng cao chất lượng số liệu và hiệu quả hoạt động thống kê nhà nước. Với xu thế chuyển đổi số mạnh mẽ trong hoạt động quản lý nhà nước, thời gian qua, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong toàn bộ quy trình sản xuất thông tin thống kê được chú trọng, từ thu thập, xử lý và phổ biến số liệu, xây dựng cơ sở dữ liệu chuyên ngành và khai thác hồ sơ hành chính. Tôi đặc biệt đánh giá cao việc ngành Thống kê đã đẩy mạnh thực hiện thu thập thông tin các cuộc điều tra, tổng điều tra bằng hình thức sử dụng phiếu điều tra điện tử CAPI trên máy tính bảng, điện thoại thông minh hay phiếu điều tra trực tuyến webform, để các cuộc điều tra, tổng điều tra không bị gián đoạn, nhất là trong giai đoạn dịch Covid-19 bùng nổ và giai đoạn hậu sau đó.
Hoạt động thanh tra việc thực hiện pháp luật thống kê cũng được duy trì nền nếp, chú trọng kiểm tra việc sử dụng số liệu đã công bố, đảm bảo tính nhất quán và minh bạch trong sử dụng thông tin. Bộ máy tổ chức của hệ thống thống kê tập trung được kiện toàn, hoạt động hiệu quả từ Trung ương đến địa phương. Trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ thống kê được nâng cao, đáp ứng yêu cầu phân tích, dự báo và hoạch định chính sách.
Một điểm sáng là Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê) đã ký kết thỏa thuận chia sẻ thông tin với 9 bộ, ngành, tận dụng hiệu quả dữ liệu hành chính để biên soạn nhiều chỉ tiêu thống kê quốc gia. Việc khai thác dữ liệu hành chính không chỉ giúp giảm trùng lặp, nâng cao độ tin cậy và tính kịp thời của số liệu mà còn giảm gánh nặng cho người cung cấp thông tin. Bên cạnh đó, thống kê bộ, ngành đã xây dựng hệ thống chỉ tiêu, chế độ báo cáo và lịch phổ biến thông tin riêng, đảm bảo đầy đủ, minh bạch và kịp thời. Có thể nói, thời gian qua sự phối hợp giữa các bộ, ngành với Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê) ngày càng chặt chẽ, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác thống kê quốc gia.
Phóng viên: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê lần này tập trung sửa đổi, bổ sung các nội dung: hệ thống thông tin thống kê nhà nước; hệ thống chỉ tiêu thống kê; việc nghiên cứu, ứng dụng phương pháp thống kê, chuyển đổi số trong hoạt động thống kê nhà nước; tổ chức thống kê nhà nước… Ông đánh giá như thế nào về những nội dung sửa đổi, bổ sung này của Luật Thống kê (sửa đổi), về việc phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp, về đổi mới hoạt động thống kê nhà nước trong bối cảnh mới?
Ông Nguyễn Văn Liệu: Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung năm 2025 đánh dấu một bước chuyển mình mạnh mẽ của hệ thống pháp luật thống kê Việt Nam, với quy mô sửa đổi lớn: 35 trong tổng số 72 điều được điều chỉnh, chỉ giữ nguyên 37 điều so với Luật Thống kê năm 2015. Những thay đổi này phản ánh nỗ lực đồng bộ hóa pháp luật, cập nhật thực tiễn và thích ứng với xu thế mới của thế giới.
Các nội dung sửa đổi, bổ sung có thể được chia thành ba nhóm chính:
Nhóm sửa đổi mang tính kỹ thuật
Nhóm này tập trung vào việc điều chỉnh để phù hợp với mô hình tổ chức hành chính nhà nước hiện hành, đặc biệt là mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đồng thời, các sửa đổi cũng nhằm đảm bảo sự thống nhất với các luật chuyên ngành như Luật Dữ liệu, Luật Thanh tra, Luật tổ chức Tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân… Những nội dung điều chỉnh bao gồm: hệ thống thông tin thống kê bộ, ngành; hệ thống thông tin thống kê cấp tỉnh, cấp xã; hệ thống chỉ tiêu thống kê các cấp; tổ chức của hệ thống thống kê tập trung. Nhóm này góp phần đảm bảo hoạt động thống kê được vận hành trơn tru, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành.
Nhóm sửa đổi phù hợp với thực tiễn Việt Nam và thông lệ quốc tế
Các điều chỉnh trong nhóm này phản ánh sự cập nhật với thực tiễn hoạt động thống kê tại Việt Nam và tiệm cận với thông lệ quốc tế. Một số điểm nổi bật gồm: bổ sung giai đoạn “đánh giá chất lượng” vào quy trình thống kê; xác định rõ vai trò của hệ thống chỉ tiêu thống kê bộ, ngành trong việc hình thành hệ thống thông tin thống kê quốc gia; xác định rõ vai trò của hệ thống chỉ tiêu thống kê cấp tỉnh trong việc hình thành hệ thống thông tin thống kê bộ, ngành; bổ sung hệ thống chỉ tiêu liên ngành, liên lĩnh vực, liên kết vùng; bổ sung chế độ báo cáo thống kê cấp xã; quy định trách nhiệm hướng dẫn thu thập thông tin bằng phiếu điện tử trực tuyến của điều tra viên. Những sửa đổi này giúp nâng cao tính thực tiễn, tính hội nhập và hiệu quả của hoạt động thống kê nhà nước.
Nhóm sửa đổi mang tính đổi mới, bắt kịp xu hướng thời đại
Đây là nhóm sửa đổi quan trọng, thể hiện tầm nhìn chiến lược trong việc hiện đại hóa hoạt động thống kê. Các nội dung liên quan đến nghiên cứu, ứng dụng phương pháp thống kê mới, chuyển đổi số trong sản xuất và phổ biến thông tin thống kê được đưa vào luật. Những thay đổi này tạo hành lang pháp lý thuận lợi để hệ thống thống kê nhà nước sản xuất ra các sản phẩm thống kê chất lượng cao, kịp thời, đáp ứng yêu cầu thông tin mới nổi trong bối cảnh thế giới biến động phức tạp như: thiên tai, biến đổi khí hậu, chiến tranh thương mại… đang tác động sâu rộng đến đời sống kinh tế - xã hội của Việt Nam. Bên cạnh đó sự đổi mới này cũng làm giảm sự trùng lặp trong thu thập thông tin, giảm gánh nặng cho cả người sản xuất thông tin và người cung cấp thông tin thống kê, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động thống kê nhà nước.
Có thể nói, việc sửa đổi, bổ sung Luật Thống kê lần này là một bước đi đồng bộ, toàn diện, vừa phù hợp với thực tiễn trong nước, vừa mang tính thời đại. Đây là tiền đề quan trọng để nâng cao năng lực thống kê quốc gia, phục vụ hiệu quả công tác quản lý, điều hành và hoạch định chính sách trong giai đoạn phát triển mới.
Phóng viên: Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung năm 2025 bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Vậy theo ông, ngành Thống kê cần quan tâm thực hiện những vấn đề gì?
Ông Nguyễn Văn Liệu: Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung năm 2025 là một bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động thống kê nhà nước, đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Sau khi Luật được Quốc hội thông qua, việc triển khai thực thi hiệu quả các quy định của Luật là nhiệm vụ cấp thiết. Trong số nhiều nội dung cần quan tâm, tôi nhận thấy có ba vấn đề nổi bật cần đặc biệt chú trọng:
Thứ nhất, tăng cường hệ thống thông tin thống kê cấp xã:
Trong bối cảnh tổ chức chính quyền theo mô hình hai cấp (tỉnh và huyện), đơn vị hành chính cấp xã hiện nay đã mở rộng đáng kể về quy mô địa lý, dân số và hoạt động kinh tế. Điều này đặt ra yêu cầu cao hơn đối với công tác thống kê tại cấp xã. Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung năm 2025 quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trên địa bàn cấp xã trong việc tổ chức thực hiện công tác thống kê phục vụ yêu cầu quản lý của cấp xã và phối hợp, thực hiện điều tra thống kê và chế độ báo cáo thống kê của nhà nước.
Một điểm mới đáng chú ý trong dự thảo Luật là quy định về Chế độ báo cáo thống kê cấp xã. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để hình thành hệ thống thông tin thống kê cấp tỉnh từ cấp cơ sở, bảo đảm tính đầy đủ, kịp thời và chính xác của dữ liệu. Tuy nhiên, để thực hiện hiệu quả hoạt động thống kê trên địa bàn cấp xã, bên cạnh quan tâm đến tăng cường năng lực và điều kiện hoạt động cho hệ thống thống kê tập trung cần chú trọng đến công tác thống kê của các cơ quan trên địa bàn cấp xã. Tôi nghĩ cấp có thẩm quyền cần ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể nhằm bảo đảm các điều kiện thực thi, bao gồm:
Bố trí đủ nguồn nhân lực để thực hiện công tác thống kê trên địa bàn cấp xã; phân bổ ngân sách hợp lý cho hoạt động thống kê cấp xã; xây dựng chính sách đào tạo và bồi dưỡng người làm công tác thống kê trên địa bàn cấp xã; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong thu thập, xử lý và báo cáo dữ liệu, thông tin thống kê tại cấp cơ sở; thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp xã với Thống kê cơ sở cũng như với các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh trong hoạt động thống kê trên địa bàn cấp xã; trách nhiệm của UBND cấp xã là phối hợp với Thống kê cơ sở để thực hiện Chế độ báo cáo thống kê cấp xã.
Thứ hai, sử dụng hiệu quả dữ liệu hành chính cho hoạt động thống kê nhà nước
Dữ liệu hành chính là thông tin được hình thành trong quá trình giải quyết thủ tục hành chính của các cơ quan nhà nước, hiện nay chủ yếu được lưu trữ dưới dạng cơ sở dữ liệu số. Việc khai thác dữ liệu hành chính cho mục đích thống kê mang lại nhiều lợi ích, đã được cộng đồng thống kê quốc tế công nhận, bao gồm: Giảm chi phí sản xuất số liệu thống kê; giảm gánh nặng trả lời cho người dân và doanh nghiệp; tăng tính kịp thời và tần suất công bố số liệu; mở rộng phạm vi và độ đầy đủ của thông tin; nâng cao mức độ phù hợp của số liệu thống kê.
Luật Thống kê 2015 đã đặt nền móng cho việc sử dụng dữ liệu hành chính trong thống kê nhà nước. Tuy nhiên, thực tế triển khai còn hạn chế, chủ yếu mới khai thác từ các cơ quan quản lý trong các lĩnh vực như thuế, hải quan, đăng ký kinh doanh. Trong khi đó, nhiều cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành đã được xây dựng và vận hành hiệu quả, là nguồn tài nguyên quý giá nếu được khai thác đúng cách.
Sau khi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê được Quốc hội thông qua, tôi thiết nghĩ cần có các quy định cụ thể trong văn bản hướng dẫn thi hành để thúc đẩy việc sử dụng dữ liệu hành chính. Cụ thể: Cục Thống kê cần chủ động ký kết thỏa thuận chia sẻ dữ liệu với các bộ, ngành quản lý cơ sở dữ liệu; đồng thời khẩn trương xây dựng và vận hành Cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia theo quy định tại Điều 51b của dự thảo Luật. Cần thiết lập cơ chế tiếp nhận dữ liệu hành chính dưới dạng bản ghi, bảo đảm ẩn danh và bảo vệ thông tin cá nhân theo quy định của pháp luật; đối với các cơ quan quản lý dữ liệu cần tích cực phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho việc kết nối, chia sẻ dữ liệu với cơ quan thống kê; chỉ khi dữ liệu hành chính được khai thác hiệu quả, Luật Thống kê mới thực sự phát huy vai trò trong thực tiễn quản lý nhà nước.
Thứ ba, đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số trong hoạt động thống kê
Chuyển đổi số là xu thế tất yếu trong quản lý nhà nước, sản xuất kinh doanh và đời sống xã hội. Đối với ngành Thống kê, chuyển đổi số không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn là động lực để đổi mới phương pháp, nâng cao hiệu quả và chất lượng số liệu. Công nghệ số hiện đại như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây (Cloud Computing), blockchain… cho phép thu thập, xử lý, lưu trữ và truyền tải dữ liệu nhanh chóng, chính xác và tiết kiệm chi phí.
Tôi cho rằng trong thời gian tới, ngành Thống kê cần nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ này vào hoạt động chuyên môn, đặc biệt là: Khai thác dữ liệu lớn và dữ liệu địa không gian để xây dựng các chỉ tiêu thống kê mới, các chỉ tiêu thống kê được phân tổ theo khu vực địa lý nhỏ; tự động hóa quy trình thu thập và xử lý dữ liệu; phân tích dữ liệu theo thời gian thực để phục vụ điều hành chính sách; tăng cường bảo mật và bảo vệ thông tin cá nhân trong quá trình xử lý dữ liệu.
Việc đẩy mạnh chuyển đổi số sẽ giúp ngành Thống kê đáp ứng tốt hơn các yêu cầu mới, giảm gánh nặng trả lời cho người dân và doanh nghiệp trong điều tra thống kê, đồng thời nâng cao năng lực dự báo và phân tích chính sách.
Phóng viên: Xin cảm ơn Ông!
