Những năm qua, Nghệ An luôn là địa phương có đóng góp quan trọng trong công tác bảo vệ và phát triển rừng. Tỷ lệ che phủ đạt hơn 59%, diện tích rừng tự nhiên lớn, hệ sinh thái đặc hữu phong phú đã tạo nền tảng quan trọng để tỉnh tham gia Thỏa thuận Chi trả giảm phát thải vùng Bắc Trung Bộ cùng 5 tỉnh Bắc Trung Bộ.
Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 và đang đẩy mạnh xây dựng thị trường các-bon trong nước, việc lượng hóa giá trị hấp thụ các-bon của rừng không chỉ tạo nguồn lực tài chính cho địa phương mà còn góp phần trực tiếp vào mục tiêu tăng trưởng xanh của quốc gia. Những kết quả bước đầu từ Thỏa thuận Chi trả giảm phát thải vùng Bắc Trung Bộ (ERPA) cho thấy tiềm năng lớn, song đi cùng là không ít thách thức về thể chế, kỹ thuật và nhận thức.
Theo ông Phạm Hồng Lượng - Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhờ có diện tích rừng lớn nhất cả nước và sở hữu Khu Dự trữ sinh quyển thế giới rộng hơn một triệu ha, tỉnh Nghệ An đang đứng trước cơ hội đặc biệt để phát triển thị trường tín chỉ các-bon rừng.
Những năm qua, Nghệ An luôn là địa phương có đóng góp quan trọng trong công tác bảo vệ và phát triển rừng. Tỷ lệ che phủ đạt hơn 59%, diện tích rừng tự nhiên lớn, hệ sinh thái đặc hữu phong phú đã tạo nền tảng quan trọng để tỉnh tham gia ERPA cùng năm tỉnh Bắc Trung Bộ.
Giai đoạn 2018–2024, khu vực này đã giảm phát thải 10,3 triệu tấn CO₂, được Ngân hàng Thế giới chi trả 51,5 triệu USD; riêng Nghệ An là tỉnh có diện tích được thụ hưởng lớn nhất với hơn 790 nghìn ha. Tỉnh đã giải ngân cho gần 28 nghìn chủ rừng, gồm hộ gia đình, cộng đồng, tổ chức và chính quyền cấp xã. Đây là nguồn lực đáng kể hỗ trợ công tác bảo vệ rừng và tạo thêm thu nhập cho người dân.
Tuy nhiên, khoản chi trả từ ERPA mới chỉ là bước đầu. Thị trường tín chỉ các-bon rừng đặc biệt là thị trường tự nguyện quốc tế với quy mô hàng tỷ USD mỗi năm vẫn còn hầu như bỏ ngỏ tại Nghệ An. Mặc dù đã có một số tổ chức, doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước tiến hành khảo sát, tìm hiểu cơ hội phát triển dự án các-bon theo các tiêu chuẩn quốc tế như Verra (VCS) hoặc Gold Standard, nhưng chưa có dự án nào đi vào triển khai thực tế. Nguyên nhân chính là do các rào cản về pháp lý, đặc biệt là sự thiếu rõ ràng về quyền sở hữu các-bon, cùng với chi phí đầu tư ban đầu cao.
Dù vậy, tiềm năng phát triển thị trường tín chỉ các-bon rừng của Nghệ An được đánh giá là rất lớn. Với gần một triệu ha rừng, trong đó có diện tích rộng thuộc Khu Dự trữ sinh quyển Tây Nghệ An khu vực có giá trị hấp thụ các-bon và đa dạng sinh học đặc biệt cao, tỉnh có khả năng cung cấp nguồn tín chỉ chất lượng tốt, phù hợp xu hướng thị trường quốc tế đang ưu tiên tín chỉ “đa lợi ích”.
Song song đó, khung pháp lý quốc gia về thị trường các-bon đang hoàn thiện nhanh chóng. Nghị định số 06/2022/NĐ-CP và Nghị định số 119/2025/NĐ-CP của Chính phủ đã hình thành nền tảng quản lý phát thải và phát triển thị trường các-bon trong nước; sàn giao dịch các-bon sẽ được thí điểm từ năm 2028 và vận hành chính thức từ năm 2029. Khi các doanh nghiệp trong nước phải thực hiện nghĩa vụ giảm phát thải, nhu cầu tín chỉ các-bon sẽ tăng mạnh, mở ra thị trường ổn định cho các địa phương có rừng, trong đó Nghệ An là một trong những địa phương có lợi thế nhất.
Cùng với đó, tỉnh Nghệ An cũng có kinh nghiệm thực tiễn từ việc triển khai ERPA - một trong những chương trình REDD+ quy mô lớn nhất cả nước. Thông qua chương trình, hệ thống MRV, lực lượng cán bộ kỹ thuật, quy trình chia sẻ lợi ích và cơ chế phối hợp giữa các cấp đã bước đầu được thiết lập. Đây là lợi thế quan trọng khi tỉnh bước vào giai đoạn phát triển thị trường các-bon theo cơ chế mới, đòi hỏi sự chuẩn hóa và minh bạch cao hơn.
Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả các cơ hội, Nghệ An cần giải quyết đồng bộ một số thách thức trọng tâm. Trước hết là vấn đề quyền các-bon câu hỏi “tín chỉ thuộc về ai”, nhất là đối với rừng tự nhiên, rừng phòng hộ và diện tích do cộng đồng quản lý. Bên cạnh đó, năng lực MRV còn hạn chế khiến nhiều địa phương cấp cơ sở khó đáp ứng yêu cầu khi xây dựng dự án độc lập. Dữ liệu rừng ở một số nơi chưa đồng nhất, chưa được cập nhật thường xuyên, ảnh hưởng đến tính chính xác khi tính toán lượng các-bon hấp thụ hoặc giảm phát thải.
Ngoài ra, nhận thức của một bộ phận chủ rừng còn chưa đầy đủ. Nhiều người dân vẫn xem bảo vệ rừng là nghĩa vụ chứ chưa thấy rõ lợi ích kinh tế dài hạn. Nhiều người chưa hiểu rõ bản chất, quyền lợi và nghĩa vụ của mình khi tham gia, có thể dẫn đến tâm lý hoài nghi, không hợp tác hiệu quả hoặc thậm chí bị các bên trung gian lợi dụng…
