Khởi đầu mới cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Giai đoạn khó khăn nhất đã qua

Phát triển thị trường TPDN như một kênh cấp vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế là một trọng tâm chính sách trong Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán của Việt Nam. Thị trường TPDN không chỉ giúp giảm tải cho thị trường tiền tệ (tín dụng từ các ngân hàng) mà còn giúp đa dạng hóa danh mục đầu tư cho nhiều nhà đầu tư. Vì vậy, Chính phủ đã đặt mục tiêu dư nợ thị trường TPDN phải đạt 20% GDP vào năm 2025 (hiện nay khoảng 14% GDP).

Tuy nhiên, thị trường TPDN đang ở trong giai đoạn ảm đạm do yếu tố khách quan và cả tâm lý nhà đầu tư quay lưng với thị trường. Báo cáo Triển vọng thị trường TPDN Việt Nam 6 tháng cuối năm 2023 của SSI Research cho thấy, quy mô TPDN phát hành riêng lẻ trong 6 tháng đầu năm 2023 là 57.300 tỷ đồng, giảm 67,8% so với cùng kỳ trong khi phát hành ra công chúng chỉ đạt 5.500 tỷ đồng, giảm 37,9% so với cùng kỳ.

Thực tế, trong 6 tháng đầu năm, nhờ những nỗ lực của Chính phủ, Bộ Tài chính, thị trường TPDN đã có một số dấu hiệu hồi phục nhưng tập trung ở một số nhóm cụ thể. Tổng lượng TPDN phát hành tiếp tục chậm trong quý I/2023. Chỉ khi Nghị định số 08/2023/NĐ-CP được ban hành ngày 5/3/2023, dấu hiệu phục hồi mới bắt đầu xuất hiện.

Nghị định số 08/2023/NĐ-CP đã tạo ra hành lang pháp lý để tổ chức phát hành TPDN có thể hoãn trái phiếu hiện tại lên đến 2 năm hoặc chuyển đổi trái phiếu thành tài sản khác. Theo ước tính của SSI Research, số tiền gốc trái phiếu đã thành công thực hiện điều chỉnh hoãn nợ gốc/điều chỉnh lãi suất hoặc chuyển đổi trái phiếu lên tới 66.000 tỷ đồng. Các công ty trong Tập đoàn Nova, Sovico và Vietracimex là các doanh nghiệp tích cực nhất trong việc đàm phán gia hạn nợ với nhà đầu tư trong nửa đầu năm 2023.

Theo SSI Research, để lấy lại niềm tin của nhà đầu tư, trong ngắn hạn, Chính phủ cần tiếp tục nghiên cứu thêm các giải pháp để giải quyết các vấn đề đang tồn tại, chẳng hạn như xếp hạng TPDN dựa trên khả năng thanh toán do Bộ Tài chính đánh giá hoặc ban hành các nghị định, thông tư đối với những vấn đề Thông tư số 02/2023/TT-NHNN chưa quy định cho TPDN hoặc sửa đổi Nghị định số 155/2020/NĐ-CP để rút ngắn quy trình phê duyệt phát hành ra công chúng.

“Việc nhanh chóng đưa ra danh sách xếp hạng TPDN dựa trên khả năng thanh toán sẽ là một cách tiếp cận hợp lý nhằm phân loại các tổ chức phát hành theo rủi ro và từ đó có các cách hỗ trợ khác nhau”, SSI Research phân tích trong Báo cáo.

Ngoài ra, để khôi phục nhu cầu trái phiếu, theo quan điểm của SSI Research, việc định hình lại cấu trúc thị trường, giảm thiểu tỷ lệ tham gia trực tiếp của các nhà đâu tư cá nhân sẽ cần được xem xét. Trong đó, các bên tổ chức trung gian (ngân hàng, công ty chứng khoán, quỹ trái phiếu) sẽ cần tuân thủ các tiêu chuẩn và trách nhiệm cao hơn phân phối. Việc điều phối dòng vốn từ các nhà đầu tư cá nhân sang một kênh bảo vệ và chuyên nghiệp hơn, thay vì chỉ dựa vào một kênh phân phối đơn giản và trực tiếp như hiện tại.

Cuối cùng, SSI Research kiến nghị Chính phủ cần ban hành thêm các chính sách và văn bản quy phạm pháp luật để hoàn thiện khuôn khổ về việc xử lý tài sản đảm bảo và các quy đinh về công bố vỡ nợ, cũng như các biện pháp xử lý tiếp theo.

Có thể thấy, thị trường TPDN Việt Nam dường như đã trải qua giai đoạn khó khăn nhất, ít nhất trong ngắn hạn nhờ các động thái từ Chính phủ nhưng các giải pháp hiện tại mang tính ngắn hạn, thiên về hỗ trợ cho các tổ chức phát hành sẽ khó có thể ngay lập tức khôi phục được niềm tin của nhà đầu tư.

Bước đầu tiên trong hành trình dài hạn

Sau những động thái mang tính thanh lọc thị trường, việc tiếp tục tái cấu trúc, minh bạch hóa thị trường, lấy lại niềm tin của nhà đầu tư vẫn sẽ là ưu tiên chính sách trong dài hạn.

Và điều này đã bắt đầu với sự ra mắt của hệ thống giao dịch trái phiếu riêng lẻ tập trung trên. Cùng với đó, việc hoàn thiện hệ thống luật pháp liên quan đến quy trình pháp lý xử lý trường hợp nhà phát hành không thể thanh toán gốc và lãi đúng hạn cho nhà đầu tư.

Thông tin đáng chú ý nhất trên thị trường TPDN trong thời gian qua này là việc đưa vào hoạt động sàn giao dịch TPDN phát hành riêng lẻ từ ngày 19/7/2023. Theo SSI Research, đây là một khởi đầu tốt, nhưng chỉ khi giữ được quy mô thanh khoản tốt, với nhiều mã trái phiếu được giao dịch… thì mới là điều cốt lõi cho việc có thể duy trì được lợi ích vốn có của một sàn giao dịch thứ cấp đối với thị trường nói chung.

Đối với các quy định niêm yết/giao dịch, các tổ chức phát hành TPDN kể từ Nghị định số 153/2020/NĐ-CP trở đi sẽ có tối đa 3 tháng để bắt buộc đăng ký niêm yết với Trung Tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD). Sàn giao dịch này chỉ cho phép các giao dịch thỏa thuận đối với các TPDN đã đăng ký niêm yết và người mua phải là nhà đầu tư chuyên nghiệp trong khi đối với người bán thì chưa có quy định cụ thể do vẫn còn những khoảng cách pháp lý giữa Nghị định số 153/2020/NĐ-CP và Nghị định số 65/2022/NĐ-CP.

Theo ước tính của SSI Research, sẽ có tổng cộng 733.000 tỷ đồng trái phiếu hoặc 455 tổ chức phát hành phải đăng ký ở HNX (cho đến nay, chỉ có 19 mã phát hành từ Tracodi, Vietcombank và Vinfast đã được đăng ký, với tổng giá trị là 9.000 tỷ đồng).

Về lợi ích đầu tiên và rõ nét nhất của sàn giao dịch thứ cấp, theo SSI Research, đó chính là sự minh bạch cho thị trường. Trước đây, mặc dù các tổ chức phát hành có nghĩa vụ báo cáo thông tin các đợt phát hành cho Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), việc tiếp cận đến các thông tin về đợt phát hành như mục đích phát hành, tài sản đảm bảo, lãi suất phát hành hay tổ chức tham gia lưu ký hay thông tin về dư nợ TPDN còn lại hoặc tính hình tài chính của tổ chức phát hành là khá khó khăn.

Bên cạnh đó, các giao dịch thứ cấp và việc quan sát được dòng tiền trên thị trường thứ cấp là điều gần như không thể trong thời gian qua do thiếu thị trường công khai. Do đó, sàn giao dịch này có thể cung cấp cho các nhà đầu tư một cách tiếp cận dễ dàng và chính thức hơn để nghiên cứu và theo dõi đường cong lợi suất/biến động giá, đặc biệt là với các tổ chức phát hành chưa niêm yết.

Một ý nghĩa khác của sàn giao dịch trái phiếu thứ cấp chính là cung cấp thanh khoản cho các nhà đầu tư. Giữ được quy mô thanh khoản tốt, với nhiều mã trái phiếu được giao dịch... chính là điều cốt lõi cho việc có thể duy trì được lợi ích vốn có của một sàn giao dịch thứ cấp đối với thị trường nói chung.

Hơn nữa, trong một thị trường hiệu quả, các giao dịch của người mua và người bán trên thị trường thứ cấp sẽ quyết định xu hướng của lợi suất TPDN và đó sẽ là những chỉ báo mang tính định hướng để xác định các rủi ro về sức khỏe tài chính của nhà phát hành hay các biến động vĩ mô trên thị trường.

Với tất cả những lợi ích trên, SSI Research cho rằng, việc xuất hiện của sàn giao dịch TPDN thứ cấp sẽ giúp nhu cầu TPDN có thể phục hồi, trước hết là từ các nhà đầu tư tổ chức với nguồn vốn dồi dào và nhu cầu đa dạng hóa danh mục đầu tư. Một điểm hỗ trợ cho thị trường này là môi trường lãi suất hiện tại đang có xu hướng giảm sẽ phần nào cải thiện nhu cầu đối với TPDN.