Trong công cuộc phòng, chống lãng phí hiện nay khó có thể tránh khỏi những khó khăn, nguy hiểm, ảnh hưởng tới người đấu tranh chống lãng phí. Do đó, việc bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, đấu tranh chống lãng phí là rất cấn thiết để khuyến khích, động viên người dân dũng cảm phát hiện và tố giác những hành vi gây lãng phí, góp phấn bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Bài viết phân tích cơ chế, chính sách về bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; những tồn tại, hạn chế, từ đó đưa ra một số đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí phù hợp với tình hình mới.
Từ khóa: Pháp luật, phòng chống lãng phí, thông tin, lãng phí, người dân
Ths. Đoàn Thị Huyền
Vụ Pháp chế - Bộ Tài chính
Email: doanthihuyen@mof.gov. vn.
Cơ chế, chính sách về bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí
|
IMPROVING POLICIES TO PROTECT WHISTLEBLOWERS IN THE FIGHT AGAINST WASTEFULNESS
Doan Thi Huyen
In the ongoing efforts to combat wastefulness, whistleblowers in the fight against wastefulness may face significant risks and challenges. Therefore, protecting whistleblowers is essential to encourage citizens to confidently detect and report such behavior, thereby contributing to protecting the legitimate rights and interests of the State, agencies, organizations and individuals. The study analyzes the current legal and policy framework for protecting whistleblowers, identifies existing shortcomings and limitations, and proposes recommendations to improve relevant policies to better align with the new context.
Keywords: Law, anti-wastefulness, information, waste, citizens
|
Xác định rõ tầm quan trọng của việc bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 và các văn bản hướng dẫn quy định cụ thể về bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Theo đó, Điều 9 Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí quy định rõ người phát hiện lãng phí có quyền cung cấp thông tin cho người đứng đầu cơ quan, tổ chức nơi để xảy ra lãng phí, thủ trưởng cơ quan cấp trên trực tiếp, cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán nhà nước, xem xét giải quyết hoặc cung cấp cho các phương tiện thông tin đại chúng, để đưa tin theo quy định và phải chịu trách nhiệm về tính trung thực, tính chính xác của thông tin phát hiện.
Đồng thời, Luật quy định nghiêm cấm mọi hành vi cản trở việc thực hiện quyền cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; có hành vi đe dọa, trả thù, trù dập, xúc phạm người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí và giao Chính phủ quy định chi tiết việc xử lý thông tin và biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Luật cũng quy định người phát hiện, có thông tin phát hiện, ngăn chặn kịp thời không để lãng phí xảy ra sẽ được khen thưởng theo quy định (Điều 77, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí).
Đểhướng dẫn các quy định tại Luật, ngày 8/9/2014, Chính phủ ban hành Nghị định số 84/2014/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đã dành 01 mục (mục 2) trong Chương 2 quy định về xử lý thông tin phát hiện lãng phí và bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Trong đó, Điều 9 Nghị định số 84/2014/NĐ-CP quy định rõ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí có quyền được giữ bí mật họ tên, địa chỉ và các thông tin cá nhân khác của mình; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền bảo vệ khi bị đe dọa, trả thù, trù dập; được khen thưởng theo quy định tại Điều 77 Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và quy định tại Điều 29 Nghị định này.
Bên cạnh đó, Điều 10 Nghị định số 84/2014/ NĐ-CP quy định cụ thể việc bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, trong đó đã làm rõ: Các trường hợp phát sinh trách nhiệm bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí (bao gồm: Người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí chính thức có yêu cầu được bảo vệ; Cơ quan, tổ chức nơi có trách nhiệm tiếp nhận, xử lý thông tin phát hiện lãng phí có căn cứ cho rằng có nguy cơ đe dọa đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; Các trường hợp phát sinh khác).
Nghị định số 84/2014/NĐ-CP quy định, các cơ quan, tổ chức, cá nhân áp dụng các biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí (cụ thể: Cơ quan, tổ chức nơi xử lý thông tin phát hiện lãng phí, cơ quan công an nơi người cung cấp thông tin cư trú, làm việc, học tập hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có thẩm quyền). Các biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí (bao gồm: Bảo vệ bí mật các thông tin cá nhân liên quan đến người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; Tổ chức các hoạt động phối hợp giữa cơ quan, tổ chức nơi xử lý thông tin phát hiện lãng phí với cơ quan công an nơi người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí cư trú, làm việc, học tập...
Bên cạnh các quy định trên, thời gian qua, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm chỉ đạo bảo vệ người đấu tranh phòng, chống lãng phí. Về vấn đề này, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 27-CT/TW ngày 10/01/2019 về tăng cường sự lãng đạo của Đảng đối với công tác bảo vệ người phát hiện, tổ giác người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Trong đó, Bộ Chính trị yêu cầu các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, trước hết là người đứng đầu phải nêu cao trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện công tác bảo vệ người tố cáo thuộc phạm vi mình phụ trách; chịu trách nhiệm trước cấp trên và bị xử lý trách nhiệm nếu buông lỏng lãnh đạo, quản lý, không làm hết thẩm quyền để xảy ra tình trạng người dân, cán bộ, đảng viên thuộc phạm vi phụ trách bị trả thù, trù dập khi tố cáo, đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Đồng thời, xác định rõ việc bảo vệ người tố cáo là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trước hết là của các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền và cơ quan chức năng ở các cấp.
Liên quan tới vấn đề bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, ngày 17/01/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Quy định số 231-QĐ/TW về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Quy định nêu rõ nguyên tắc, nội dung bảo vệ, trách nhiệm của cấp uỷ, tổ chức đảng, người đứng đầu cấp uỷ, tổ chức đảng trong việc bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; quyền và trách nhiệm của người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; việc khen thưởng, xử lý vi phạm.
Một số tồn tại, hạn chế
Tuy nhiên, các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành cũng bộc lộ những hạn chế nhất định, gây không ít khó khăn đối với việc triển khai trong thực tế. Cụ thể như sau:
Thứ nhất, về phạm vi được áp dụng các biện pháp bảo vệ. Theo quy định pháp luật hiện hành, các biện pháp bảo vệ chỉ áp dụng cho người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Tuy nhiên, trên thực tế, các hành vi đe dọa, trả thù, trù dập có thể xảy ra với người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, mà còn có thể xảy ra đối với người thân của họ.
Do đó, việc chỉ quy định phạm vi bảo vệ đối với người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, mà chưa có biện pháp bảo vệ cho người thân của họ cũng sẽ tạo tâm lý e ngại trong đấu tranh chống lãng phí, chưa tạo được động lực, khuyến khích họ sẵn sàng tố giác các hành vi gây lãng phí.
Thứ hai, Luật hiện hành quy định nghiêm cấm mọi hành vi cản trở việc thực hiện quyền cung cấp thông tin phát hiện lãng phí; đe dọa, trả thù, trù dập, xúc phạm người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Tuy nhiên, việc quy định các hành vi nghiêm cấm còn chung chung, chưa rõ hành vi bị nghiêm cấm cụ thể là gì? Mặt khác, hiện nay cũng chưa có quy định nghiêm cấm đối với việc trả thù, trù dập, xúc phạm đối với người thân của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, dẫn đến tâm lý còn e ngại trong đấu tranh chống lãng phí.
Thứ ba, các trường hợp phát sinh trách nhiệm bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Theo quy định tại Điều 10 Nghị định số 84/2014/NĐ- CP, một trong các trường hợp phát sinh trách nhiệm bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí là cơ quan, tổ chức nơi có trách nhiệm tiếp nhận, xử lý thông tin phát hiện lãng phí có căn cứ cho rằng có nguy cơ đe dọa đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Tuy nhiên, việc hiểu như thế nào là "có căn cứ" theo quy định cũng là một vấn đề khó xác định và có thể dẫn tới việc áp dụng không thống nhất giữa các cơ quan, tổ chức đơn vị.
Thứ tư, các biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Về bảo vệ bí mật thông tin cho người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, do mô hình cơ quan, tổ chức tiếp nhận, xử lý thông tin phát hiện lãng phí là những tập thể với nhiều bộ phận khác nhau, nên nếu cán bộ, công chức và những người có liên quan chưa được quán triệt sâu sắc, nâng cao ý thức về giữ gìn bí mật thông tin của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí thì quy định này khó có thể đảm bảo.
Trong khi đó, pháp luật hiện hành chưa có quy định cụ thể đối với hành vi làm lộ danh tính, thông tin của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí sẽ bị xử lý như thế nào. Do đó, cần nghiên cứu bổ sung các quy định về bảo vệ bí mật thông tin của người cung câp thông tin phát hiện lãng phí được hoàn thiện hơn.
Đối với các biện pháp khác, hiện mới quy định biện pháp sẽ được áp dụng, tuy nhiên chưa làm rõ việc thực hiện cụ thể như thế nào. Ví dụ: Nghị định số 84/2014/NĐ-CP quy định biện pháp tổ chức các hoạt động phối hợp giữa cơ quan, tổ chức nơi xử lý thông tin phát hiện lãng phí với cơ quan công an nơi người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí cư trú, làm việc, học tập; cơ quan, tổ chức có liên quan khác để bảo vệ. Tuy nhiên, cách thức phối hợp, hình thức phối hợp, trách nhiệm của các bên phối hợp hiện chưa được quy định cụ thể. Điều này có thể gây khó khăn cho việc thực hiện bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí trong thực tế.
Đối với "trường hợp cấp bách thực hiện di chuyển tạm thời người cung cấp thông tin đến nơi an toàn" thì việc xác định thế nào là "trường hợp cấp bách" cũng là một trong những khó khăn trong áp dụng pháp luật. Những nội dung trên đặt ra vấn đề cần nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật về bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, đảm bảo công tác bảo vệ những đối tượng này được thực hiện thuận lợi, thực chất hơn.
Tóm lại, vấn đề bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí đã được pháp luật thừa nhận, coi trọng và được cụ thể hóa bằng các quy định tại Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và Nghị định số 84/2014/NĐ-CP. Tuy nhiên, hiện tại, vẫn còn có một số bất cập như đã nêu đòi hỏi cần phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các quy định của pháp luật về bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí để đảm bảo đem lại hiệu quả áp dụng trên thực tế.
Đề xuất, kiến nghị
Theo Quy định số 231-QĐ/TW, cấp ủy, tổ chức đảng và người đứng đầu phải kịp thời chỉ đạo và giải quyết theo thẩm quyền các thông tin đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; thực hiện bảo mật thông tin, tài liệu theo quy định của pháp luật, bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện của Đảng đối với công tác bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Thể chế hóa các văn bản của Đảng, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn cần rà soát, hoàn thiện và sửa đổi bổ sung theo các nội dung sau:
Thứ nhất, mở rộng phạm vi được áp dụng các biện pháp bảo vệ. Quy định số 231-QĐ/TW của Bộ Chính trị nêu rõ người đấu tranh chống lãng phí và người thân của người đấu tranh chống lãng phí (bao gồm gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người đấu tranh chống lãng phí).
Do đó, việc xây dựng dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí và các văn bản hướng dẫn cần mở rộng phạm vi được bảo vệ không chỉ bao gồm người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, người đấu tranh chống lãng phí, mà còn bao gồm cả người thân của họ. Việc sửa đổi này không chỉ thể chế đầy đủ Quy định số 231-QĐ/TW của Bộ Chính trị, mà còn tạo tâm lý yên tâm, giúp mọi người dân dũng cảm đứng lên đấu tranh tố giác với các hành vi gây lãng phí.
Thứ hai, bổ sung các hành vi nghiêm cấm tại Luật liên quan đến bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí. Quy định số 231-QĐ/TW của Bộ Chính trị đã xác định 08 hành vi bị nghiêm cấm trong công tác bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí bao gồm:
(i) Dùng bạo lực, gây áp lực, vu khống, cô lập, xúc phạm hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và người thân;
(ii) Xâm phạm bất hợp pháp nhà ở, chỗ ở, chiếm giữ, hủy hoại tài sản, xúc phạm nhân phẩm, danh dự hoặc có hành vi ảnh hưởng đến sức khỏe, an toàn cá nhân của người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và người thân;
(iii) Trả thù hoặc thuê, nhờ, xúi giục người khác uy hiếp tinh thần, trả thù người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và người thân;
(iv) Thực hiện không đúng quy định, phân biệt đối xử, đề ra tiêu chí, điều kiện, nhận xét, đánh giá mang tính áp đặt gây bất lợi trong công tác cán bộ, khen thưởng, kỷ luật đối với người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và người thân; luân chuyển, điều động, biệt phái người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực khi đang giải quyết vụ việc;
(v) Gây khó khăn, cản trở khi thực hiện chế độ, chính sách của Đảng, Nhà nước, giải quyết các thủ tục hành chính, các dịch vụ công theo quy định của pháp luật, các hoạt động sản xuất, kinh doanh, nghề nghiệp, việc làm, lao động, học tập hoặc thực thi nhiệm vụ của người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và người thân;
(vi) Ngăn chặn, hủy bỏ thông tin, tài liệu, chứng cứ về đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; che giấu, không báo cáo, trì hoãn hoặc xử lý, xác minh đề nghị, yêu cầu được bảo vệ không đúng quy định; tiết lộ các thông tin cần được giữ bí mật trong quá trình bảo vệ; không kịp thời chỉ đạo, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc của tổ chức, cá nhân trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ; không thay đổi thành viên thực hiện nhiệm vụ bảo vệ khi có căn cứ xác định thành viên đó thiếu trách nhiệm, không khách quan trong thực hiện nhiệm vụ;
(vii) Lợi dụng việc đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực để vu khống cơ quan, tổ chức, cá nhân khác;
(viii) Các hành vi bị cấm khác theo quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) cần thể chế hóa các quy định về hành vi nghiêm cấm trên để đảm bảo mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân đều nhận thức rõ các hành vi, từ đó nâng cao ý thức, trách nhiệm trong bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí.
Thứ ba, quy định cụ thể các trường hợp phát sinh trách nhiệm bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí, người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Việc xác định trường hợp phát sinh trách nhiệm bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện là “khi có căn cứ cho rằng có nguy cơ đe dọa đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí” có thể dẫn tới những khó khăn nhất định khi áp dụng trong thực tiễn. Do đó, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn cần sửa đổi, nghiên cứu hoàn thiện nội dung theo hướng làm rõ các trường hợp được xác định là có nguy cơ đe dọa đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, hoặc để đảm bảo việc áp dụng thuận lợi và thống nhất.
Thứ tư, bổ sung quy định về nội dung bảo vệ. Pháp luật hiện hành chưa có quy định rõ ràng về nội dung bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí. Do đó, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn cần nghiên cứu quy định cụ thể về nội dung bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí và người thân theo Quy định số 231-QĐ/TW bao gồm: Bảo vệ bí mật danh tính và các thông tin cá nhân khác; tính mạng, sức khoẻ, tài sản, danh dự, nhân phẩm, vị trí công tác, việc làm; quyền và lợi ích hợp pháp khác theo quy định của pháp luật.
Thứ năm, bổ sung làm rõ cách thức thực hiện các biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, người đấu tranh chống lãng phí. Một số biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí hiện nay còn chưa rõ cách thức thực hiện, sự phối hợp giữa các bên có liên quan, do đó, dẫn tới những hạn chế nhất định trong triển khai thực hiện. Chính vì vậy, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn cần bổ sung các quy định làm rõ các nội dung này, để bảo đảm việc triển khai các biện pháp bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí, người đấu tranh chống lãng phí được thuận lợi hơn.
Thứ sáu, bổ sung quy định về trường hợp không được bảo vệ, chấm dứt bảo vệ đối với người đấu tranh chống lãng phí. Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 và Nghị định số 84/2014/ NĐ-CP hiện chưa có các quy định về trường hợp không được bảo vệ, chấm dứt bảo vệ đối với người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí. Đây cũng là một trong những hạn chế ảnh hưởng đến việc triển khai công tác bảo vệ người cung cấp thông tin phát hiện lãng phí.
Thể chế hóa Quy định số 231-QĐ/TW, Luật Tiết kiệm, chống lãng phí (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn cần quy định cụ thể các trường hợp không được bảo vệ, chấm dứt bảo vệ, đảm bảo rõ ràng, minh bạch trong việc triển khai, cụ thể bao gồm: (i) Người được bảo vệ có văn bản đề nghị chấm dứt, từ chối áp dụng biện pháp bảo vệ, không hợp tác với cơ quan có thẩm quyền trong quá trình thực hiện yêu cầu được bảo vệ hoặc không chấp hành các nghĩa vụ theo quy định; (ii) Nội dung đấu tranh chống lãng phí đã được cơ quan có thẩm quyền thẩm tra, xác minh, kết luận là không có căn cứ, sai sự thật; (iii) Căn cứ áp dụng biện pháp bảo vệ không còn; (iv) Các trường hợp không được bảo vệ, chấm dứt bảo vệ khác theo quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Tài liệu tham khảo:
Bộ Chính trị (2025). Quy định số231-QĐ/TW ngày 17/01/2025 về bảo vệ người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Bộ Chính trị (2019). Chỉ thị số27-CT/TW ngày 10/01/2019 về tăng cường sự lãng đạo của Đảng đối với công tác bảo vệ người phát hiện, tổ giác người đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.
Chính phủ (2014). Nghị định số84/2014/NĐ-CP ngày 08/9/2014 quy định chi tiết Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
Quốc hội (2013). Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
| Ngày nhận bài: 1/7/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 7/7/2025; Ngày duyệt đăng: 14/7/2025 |
