Là người cuối cùng trình bày tham luận trong phiên toàn thể của Diễn đàn, ông Nguyễn Xuân Thành - Giảng viên Trường chính sách công và quản lý Fulbright Việt Nam tập trung vào chủ đề “Chuyển đổi xanh và thách thức tăng trưởng kinh tế trung hạn".
Cả ba động lực tăng trưởng đều thâm dụng năng lượng
Theo ông Nguyễn Xuân Thành, nền kinh tế Việt Nam đang đứng trước những thách thức rất lớn trong ngắn hạn và trung hạn về mặt tốc độ tăng trưởng.
Ngay cả khi không có nhiều thay đổi về cơ cấu kinh tế và phát huy được tác động tích cực của một số động lực tăng trưởng mới thì việc đạt mục tiêu GDP tăng trưởng bình quân 6,5% trong giai đoạn 2021-2025 là vô cùng khó khăn.
“Sau hai năm đầu tăng trưởng bình quân 5,26% và nếu năm 2023 này GDP được tăng 5,5% thì ngay cả khi GDP hai năm 2024-2025 tăng được 7% thì tốc độ bình quân 5 năm cũng chỉ là 6%”.
Cũng theo vị chuyên gia này cho rằng, cả ba động lực tăng trưởng hiện nay của nền kinh tế Việt Nam là tiêu dùng nội địa, đầu tư và xuất khẩu đều không theo hướng chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn.
“Xét về khía cạnh phát triển bền vững, hai trục trặc lớn trong mô hình tiêu dùng và sản xuất của Việt Nam là thâm dụng năng lượng cao và tạo nhiều chất thải không được tái chế - tái sử dụng”, ông Nguyễn Xuân Thành nói.
Cụ thể, từ năm 2017 đến 2019, tỷ lệ tăng trưởng sản lượng điện trên tăng trưởng GDP của Việt Nam (còn gọi là hệ số đàn hồi hay hệ số co giãn) là 1,25-1,3. Tỷ lệ này đã giảm xuống gần 1,1 vào năm 2020 và bình quân là 1,15 vào năm hai năm Covid 2021-2022.
Trong nửa đầu năm 2023, tỷ lệ này giảm xuống dưới 0,5. Hiện tại, mức tiêu thụ điện bình quân đầu người của Việt Nam là 2.800 kWh.
“Nền kinh tế Việt Nam có cường độ sử dụng điện cao hơn cả Trung Quốc và cao gấp đôi Thái Lan”, ông Nguyễn Xuân Thành cho biết.
Vị chuyên gia này cũng khuyến cáo, nếu tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng với ba động lực truyền thống này mà không có chính sách mang tính khuyến khích để thay đổi hành vi trong tiêu dùng, đầu tư và sản xuất kinh doanh thì chắc chắn các mục tiêu về chuyển đổi xanh sẽ không đạt được.
Ngược lại, việc ban hành và thực thi các chính sách mang tính hành chính, phản ứng thụ động, bắt buộc chuyển đổi mô hình tăng trưởng không có lộ trình sẽ làm suy giảng tăng trưởng kinh tế một cách đáng kể.
Ưu tiên vốn đầu tư công cho dự án chuyển đổi xanh
Để đưa chuyển đổi xanh trở thành một động lực cho tăng trưởng trong trung và dài hạn, ông Nguyễn Xuân Thành cho rằng ở cấp độ Quốc hội cần có 4 định hướng chính sách lớn.
Thứ nhất, điều chỉnh theo hướng tăng quy mô đầu tư công trong 2-3 năm tới vì đầu tư công cần phải là là động lực tăng trưởng quan trọng nhất trong trung hạn trước bối cảnh còn nhiều biến động của kinh tế toàn cầu.
“Những điều chỉnh đầu tư công nếu có cần theo hướng để các dự án được điều chỉnh hay dự án bổ sung mới phải là những dự án theo hướng chuyển đổi xanh”, ông Nguyễn Xuân Thành nói.
Thứ hai, hoạch định và thực thi chính sách theo hướng tăng hiệu quả sử dụng năng lượng với trọng tâm là hạn chế thu hút đầu tư và các ngành công nghiệp thâm dụng năng lượng, khuyến khích theo hướng ưu đãi mạnh về thuế khi áp dụng công nghệ mới về chuyển đổi xanh.
Kiên quyết thực thi lộ trình tăng giá điện và các giá năng lượng theo hướng giá tài chính phải bao gồm đầy đủ các chi phí kinh tế - xã hội và điều chỉnh quy chuẩn xây dựng và lắp đặt thiết bị theo hướng tiết kiệm năng lượng.
Thứ ba, chuyển đổi động lực tăng trưởng về tiêu dùng và sản xuất trong nước theo hướng kinh tế tuần hoàn bằng cách khuyến khích hệ sinh thái với các dịch vụ hỗ trợ trong hoạt động tái chế ở các cụm ngành sản xuất hàng tiêu dùng nhanh và bao bì.
Áp dụng công nghệ thông minh trong cụm ngành vận tải – logitics, cụm ngành xử lý chất thải theo hướng tạo năng lượng từ rác; phát triển cụm ngành kinh tế nước trên cơ sở đinh giá đúng chi phí kinh tế - xã hội của tài nguyên này.
Thứ tư, hoàn thiện khung pháp lý trong đầu tư và sản xuất năng lượng tái tạo, xác định rõ các lựa chọn về hình thức đầu tư nhà nước 100%, tư nhân 100% và đối tác công tư (PPP), ưu tiên đầu tư cho truyền tải, điện mặt trờ áp mái trong các khu công nghiệp và ứng dụng công nghệ mới trong truyền tải, lưu trữ và phân phối bán lẻ.
