Siết chặt tiêu chuẩn an toàn vốn

Ngày 29/10/2025, Bộ trưởng Bộ Tài chính ký ban hành Thông tư số 102/2025/TT-BTC nhằm sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 91/2020/TT-BTC về chỉ tiêu an toàn tài chính và biện pháp xử lý đối với tổ chức kinh doanh chứng khoán không đáp ứng chuẩn an toàn. Thông tư có hiệu lực từ ngày 15/12/2025. Đây là bước đi tiếp theo trong chiến lược củng cố nền tảng an toàn thị trường, hướng tới chuẩn mực quốc tế và nâng mức giám sát chuyên sâu đối với các định chế chứng khoán.

Một trong những nội dung quan trọng của Thông tư số 102/2025/TT-BTC là điều chỉnh công thức xác định vốn khả dụng và các khoản giảm trừ. Theo đó, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối sẽ không bao gồm giá trị các khoản đã được quy định cụ thể trong Thông tư, đồng thời cổ phiếu quỹ được đưa vào nhóm giảm trừ khỏi vốn khả dụng. Quy định này giúp phản ánh sát hơn chất lượng vốn của doanh nghiệp, tránh ghi nhận các khoản mục không mang tính chất vốn thực hoặc chưa chắc chắn.

Bên cạnh đó, Thông tư bổ sung quy định về tài sản dùng làm bảo đảm cho nghĩa vụ của tổ chức kinh doanh chứng khoán hoặc bên thứ ba, đặc biệt với tài sản có thời hạn bảo đảm trên 90 ngày. Khoản giảm trừ được tính theo tỷ lệ nghĩa vụ trên tài sản bảo đảm, bảo đảm nguyên tắc vốn phản ánh rủi ro của từng nghĩa vụ cụ thể. Đồng thời, việc ghi nhận các khoản phải thu và tài sản tài chính được siết lại, với yêu cầu phân tách theo thời hạn còn lại và tình trạng khả năng thanh toán của đối tác.

Đáng chú ý, Bộ Tài chính làm rõ tiêu chí đối với trái phiếu chuyển đổi và cổ phiếu ưu đãi hoàn lại được tính vào vốn khả dụng: kỳ hạn tối thiểu 5 năm, không có tài sản bảo đảm và có thể dừng trả lãi nếu doanh nghiệp thua lỗ. Ngoài ra, chỉ được mua lại trước hạn trong những điều kiện chặt chẽ và sau khi báo cáo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Qua đó giúp hạn chế việc sử dụng công cụ nợ để hỗ trợ vốn một cách “kỹ thuật”.

Ở góc độ quản trị rủi ro thị trường, Thông tư số 102/2025/TT-BTC tiếp tục hoàn thiện hệ số rủi ro đối với tài sản đầu tư. Cụ thể, khoản đầu tư vào một tổ chức vượt trên 10% vốn chủ sở hữu sẽ phải tăng hệ số rủi ro theo bậc từ 10% đến 30% tùy mức độ tập trung. Cách tính này tiệm cận Basel và các thông lệ quốc tế, nhằm hạn chế rủi ro tập trung danh mục, tăng cảnh báo sớm cho nhà quản lý và thị trường.

Trong khi đó, các tài sản an toàn như trái phiếu Chính phủ, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh và công cụ tiền tệ tiếp tục có hệ số rủi ro thấp, khuyến khích các công ty chứng khoán duy trì cấu trúc tài sản bền vững, tăng thanh khoản hệ thống.

Tăng cường giám sát, quy định chuyển tiếp giúp doanh nghiệp thích ứng

Ngoài việc chuẩn hóa vốn, Thông tư số 102/2025/TT-BTC còn bổ sung quy định về rủi ro hoạt động, yêu cầu loại trừ các khoản chi phí không bằng tiền, chênh lệch tỷ giá chưa thực hiện và các khoản dự phòng khi tính chi phí để xác định rủi ro hoạt động của doanh nghiệp. Điều này nhằm đảm bảo phương pháp tính rủi ro sát thực tế, tránh tình trạng doanh nghiệp sử dụng khoản lãi “trên sổ sách” làm cơ sở đánh giá năng lực vốn.

Đặc biệt, Thông tư quy định rõ cơ chế xử lý và thời gian chuyển tiếp. Trong thời hạn 6 tháng từ ngày có hiệu lực, nếu tỷ lệ vốn khả dụng của tổ chức kinh doanh chứng khoán giảm dưới 180% do thay đổi phương pháp tính, doanh nghiệp phải áp dụng biện pháp khắc phục; quá thời hạn này, cơ quan quản lý sẽ thực hiện biện pháp xử lý theo Chương III Thông tư số 91/2020/TT-BTC. Điều khoản chuyển tiếp giúp các công ty chứng khoán có thời gian cơ cấu danh mục và điều chỉnh mô hình quản trị vốn.

Thông tư số 102/2025/TT-BTC cũng cập nhật phương pháp định giá tài sản, trong đó ưu tiên giá giao dịch thị trường, kết hợp với sổ sách và quy định nội bộ của tổ chức kinh doanh chứng khoán khi cần thiết, áp dụng với cả cổ phiếu, trái phiếu và chứng chỉ quỹ. Trường hợp tài sản ít giao dịch hoặc bị hủy niêm yết, giá trị lớn nhất giữa các mức giá hợp lý sẽ được sử dụng, đảm bảo nguyên tắc thận trọng và minh bạch.

Giới chuyên môn đánh giá, Thông tư số 102/2025/TT-BTC sẽ tác động mạnh đến hệ thống công ty chứng khoán, đặc biệt những đơn vị có danh mục đầu tư lớn, đòn bẩy cao hoặc tỷ trọng tài sản rủi ro lớn. Trong ngắn hạn, thị trường có thể chứng kiến sự điều chỉnh chiến lược, tái cấu trúc danh mục, tăng vốn chủ sở hữu và tăng tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản cao.

Tuy nhiên, về dài hạn, việc chuẩn hóa tiêu chuẩn vốn và quản trị rủi ro được kỳ vọng nâng cao sức chống chịu hệ thống, bảo vệ nhà đầu tư và hỗ trợ mục tiêu nâng hạng thị trường. Bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn hội nhập sâu với dòng vốn quốc tế, nhất là sau khi được FTSE Russell công bố nâng hạng lên nhóm thị trường mới nổi thứ cấp, đặt ra yêu cầu cao hơn đối với khung giám sát và hạ tầng an toàn thị trường.

Sự ra đời của Thông tư số 102/2025/TT-BTC vì vậy không chỉ là động thái kỹ thuật, mà là bước hoàn thiện quan trọng trong hành lang pháp lý, tạo nền tảng cho môi trường đầu tư minh bạch, bền vững và phù hợp chuẩn mực quốc tế, yếu tố then chốt để thu hút dòng vốn trung và dài hạn vào thị trường chứng khoán Việt Nam.