Thể chế phải đi trước để tạo “lòng tin số”

Phát biểu tại Hội thảo quốc tế với chủ đề “Chia sẻ kinh nghiệm Cộng hòa Liên bang Đức về xây dựng khung pháp lý phát triển kinh tế số: Cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững” diễn ra ngày 30/10 tại Hà Nội, PGS., TS. Nguyễn Đức Minh - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho biết, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số xác định thể chế, hạ tầng, dữ liệu và công nghệ là các trụ cột chiến lược, trong đó thể chế phải đi trước một bước.

Điều này cho thấy kinh tế số không chỉ là lĩnh vực mới, mà là động lực trọng yếu nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, dịch vụ số và tài chính công nghệ (fintech) cũng đặt ra nhiều thách thức mới về quyền riêng tư, an ninh mạng và bất bình đẳng số. Vì vậy, theo PGS., TS. Nguyễn Đức Minh, việc xây dựng khung pháp lý phù hợp, linh hoạt và tiên tiến là điều kiện cần thiết để định hướng phát triển bền vững.

“Nếu chỉ tập trung vào đổi mới mà thiếu thể chế chặt chẽ, xã hội sẽ đối mặt với rủi ro về an ninh thông tin, quyền riêng tư và bất bình đẳng số. Ngược lại, nếu quản lý quá chặt chẽ, sáng tạo sẽ bị kìm hãm. Chính vì vậy, Việt Nam cần tìm ra điểm cân bằng hợp lý, để đổi mới được khuyến khích, nhưng vẫn trong khuôn khổ của trách nhiệm và chuẩn mực xã hội”, PGS., TS. Nguyễn Đức Minh nhấn mạnh.

Theo TS. Phạm Thị Thúy Nga - Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật, khung pháp lý minh bạch là nền tảng quan trọng để xây dựng lòng tin số trong xã hội. Khi người dân, doanh nghiệp và nhà đầu tư tin tưởng vào cách dữ liệu được quản lý, quyền riêng tư được bảo vệ và thông tin được sử dụng có trách nhiệm, kinh tế số sẽ có điều kiện phát triển bền vững, hướng tới mục tiêu đóng góp 30% GDP vào năm 2030.

Phát triển kinh tế số phải phục vụ con người và bền vững

Tại Hội thảo, các chuyên gia tập trung phân tích các mô hình quốc tế thành công. Thẩm phán Tobias Oelsner (Tòa án Khu vực Berlin, Đức) chia sẻ kinh nghiệm từ Quy định chung về Bảo vệ Dữ liệu (GDPR) của Liên minh châu Âu. Một điểm đáng chú ý là vai trò của Cơ quan Bảo vệ Dữ liệu (DPA) độc lập, có chức năng không chỉ giám sát và xử phạt mà còn hướng dẫn doanh nghiệp tuân thủ. Điều này tạo môi trường pháp lý minh bạch, nâng cao văn hoá tuân thủ thay vì chỉ kiểm soát an ninh.

Nhìn sang Nhật Bản, bà Nguyễn Thị Phương Châm (Đại học Quốc gia Hà Nội) phân tích mô hình Ủy ban Bảo vệ thông tin cá nhân độc lập, có nhiệm vụ ban hành hướng dẫn cụ thể và điều phối thống nhất các cơ quan liên quan. Đây là kinh nghiệm quan trọng cho Việt Nam trong việc thiết lập cơ quan chuyên trách về bảo vệ dữ liệu cá nhân, tránh chồng chéo và giảm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp.

Trong khi đó, TS. Chu Thị Hoa (Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp) nhấn mạnh bài học từ Đức về cơ chế sandbox pháp lý. Thay vì áp dụng manh mún theo ngành như hiện nay tại Việt Nam (chủ yếu trong fintech), Đức sử dụng sandbox tổng thể cho nhiều lĩnh vực dựa trên nguyên tắc “thử nghiệm có trách nhiệm”. Sandbox được xem là công cụ “học hỏi chính sách” hai chiều là cơ quan quản lý đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình thử nghiệm, từ đó điều chỉnh chính sách linh hoạt hơn.

Theo các chuyên gia, kinh tế số là quá trình chuyển đổi toàn diện hoạt động kinh tế và dịch vụ công sang môi trường số, kéo theo yêu cầu pháp luật phải điều chỉnh vấn đề dữ liệu, quyền riêng tư và cơ chế vận hành dựa trên thuật toán. Trong tiến trình này, yếu tố con người cần được đặt làm trọng tâm; công nghệ phải hướng tới nâng cao phúc lợi, thu hẹp chênh lệch số và bảo đảm môi trường số an toàn, bền vững.