Nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đã xây dựng cơ chế điều phối chặt chẽ giữa cơ quan thống kê trung ương với các bộ, ngành, địa phương và đối tác liên quan. Một số kinh nghiệm tiêu biểu có thể kể đến như Canada, Liên minh châu Âu và Philippines.

Canada - Mô hình điều phối tập trung, pháp lý rõ ràng

Tại Canada, hoạt động điều phối thống kê được thực hiện bởi Cơ quan Thống kê Canada (StatCan). Luật Thống kê Canada quy định rõ ràng vai trò của StatCan không chỉ là sản xuất số liệu mà còn là cơ quan phối hợp và tư vấn thống kê cho toàn hệ thống. StatCan được quyền tiếp nhận dữ liệu hành chính, dữ liệu vi mô và các kết quả điều tra của các bộ, ngành và chính quyền địa phương.

Một trong những điểm nổi bật là cơ chế chia sẻ thông tin có khuôn khổ pháp lý thống nhất. StatCan ký kết hơn 500 “Khung chia sẻ thông tin” (Information Sharing Agreements) với các bộ và chính quyền địa phương. Các thỏa thuận này quy định rõ loại dữ liệu được chia sẻ, điều kiện sử dụng, cơ chế bảo mật và trách nhiệm của các bên. Bên cạnh đó, StatCan còn thành lập Trung tâm Dữ liệu phục vụ Nghiên cứu Kinh tế và Phát triển Canada (CDER) - nơi các đối tác được truy cập có kiểm soát để khai thác dữ liệu phục vụ nghiên cứu và hoạch định chính sách.

Nhờ cơ chế này, Canada duy trì được hệ thống thống kê tập trung nhưng vẫn linh hoạt, tận dụng tối đa dữ liệu hành chính, giảm chi phí và nâng cao độ tin cậy của thông tin.

Liên minh châu Âu - Hài hòa hóa thống kê trong khu vực

Ở châu Âu, hoạt động điều phối được thực hiện bởi Eurostat - cơ quan thống kê của Liên minh châu Âu (EU). Eurostat chịu trách nhiệm bảo đảm thông tin thống kê của các quốc gia thành viên được hài hòa, so sánh được, có chất lượng cao và tuân thủ cùng một bộ nguyên tắc (Bộ Quy tắc Thực hành thống kê châu Âu - European Statistics Code of Practice).

Eurostat điều phối không chỉ giữa các viện thống kê quốc gia (NSO) mà còn với các cơ quan của Ủy ban châu Âu. Theo Quyết định năm 2012 của Ủy ban châu Âu, Eurostat có quyền đề nghị các đơn vị trong Ủy ban chia sẻ dữ liệu, thông báo về các thay đổi phương pháp hoặc bộ sưu tập dữ liệu mới, đồng thời cung cấp hướng dẫn và đào tạo chuyên môn cho các đơn vị này.

Điểm đáng chú ý của mô hình Eurostat là sự phối hợp dựa trên tiêu chuẩn hóa và niềm tin lẫn nhau. Hệ thống chỉ hoạt động hiệu quả khi tất cả các quốc gia thành viên tuân thủ quy trình thống kê chung, chia sẻ dữ liệu kịp thời và tôn trọng tính bảo mật. Đây cũng là một trong những hệ thống điều phối khu vực thành công nhất hiện nay.

Philippines - Mô hình phi tập trung nhưng điều phối hiệu quả

Khác với Canada hay châu Âu, Hệ thống Thống kê Philippines (PSS) hoạt động theo cơ chế phi tập trung. Tuy nhiên, sự thống nhất được bảo đảm thông qua Hội đồng Điều phối Thống kê Quốc gia (NSCB) - cơ quan hoạch định và điều phối chính sách thống kê.

NSCB triển khai nhiều công cụ điều phối đặc thù như:

- Kế hoạch Phát triển Thống kê Philippines (PSDP): xác định các chương trình, hoạt động thống kê ưu tiên trong trung hạn, gắn với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia;

- Các ủy ban liên ngành: phối hợp các bộ, ngành trong xây dựng và ban hành chính sách thống kê;

- Hệ thống rà soát và thông qua khảo sát (SSRCS): đảm bảo các cuộc điều tra của Chính phủ tuân thủ chuẩn mực thống kê, tránh trùng lặp và giảm gánh nặng thu thập dữ liệu.

Nhờ vậy, dù hệ thống phân tán, Philippines vẫn duy trì được sự đồng bộ, tiết kiệm nguồn lực và cải thiện chất lượng thông tin thống kê quốc gia.

Từ kinh nghiệm quốc tế, có thể rút ra một số định hướng cho Việt Nam trong việc tăng cường hoạt động điều phối thống kê là: xây dựng cơ chế pháp lý rõ ràng về chia sẻ dữ liệu; chuẩn hóa quy trình và phương pháp thống kê; phát huy cơ chế liên ngành và kế hoạch thống kê quốc gia; tăng cường đầu tư cho hạ tầng dữ liệu dùng chung, tạo nền tảng cho kết nối và khai thác hiệu quả giữa cơ quan thống kê trung ương, bộ ngành và địa phương.

Việc nghiên cứu, lựa chọn và áp dụng linh hoạt các kinh nghiệm quốc tế phù hợp với bối cảnh Việt Nam sẽ giúp tăng cường vai trò điều phối của Cơ quan Thống kê quốc gia, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính minh bạch của thông tin thống kê trong giai đoạn mới.