Luật Thống kê đóng góp quan trọng vào sự phát triển của ngành, của đất nước

Luật Thống kê năm 2015 được ban hành tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII và có hiệu lực từ ngày 01/7/2016 là một trong những công cụ quản lý vĩ mô quan trọng và là cơ sở pháp lý để thu thập, cung cấp thông tin thống kê trung thực, khách quan, chính xác, đầy đủ, kịp thời, phục vụ các cơ quan nhà nước trong việc đánh giá, dự báo tình hình, hoạch định chiến lược, xây dựng kế hoạch, quy hoạch chính sách, quản lý điều hành phát triển kinh tế - xã hội và đáp ứng nhu cầu thông tin thống kê của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước.

Sau gần một thập kỷ đi vào cuộc sống, Luật Thống kê năm 2015 đã hoàn thành tốt vai trò tạo hành lang pháp lý quan trọng cho hoạt động thống kê nhà nước và có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển của ngành, của đất nước. Luật được thực thi đã góp phần chuẩn hóa hoạt động thống kê. Chất lượng thông tin thống kê được nâng lên, phục vụ hiệu quả công tác lãnh đạo, quản lý các cấp. Hệ thống thống kê cũng đã cung cấp hàng loạt báo cáo, chỉ tiêu kinh tế - xã hội trung thực, khách quan, kịp thời, góp phần quan trọng vào việc đánh giá tình hình, hoạch định chính sách của Đảng, Nhà nước và chính quyền địa phương các tỉnh, thành phố.

Các kỳ tổng điều tra dân số, nông thôn, nông nghiệp và các cuộc điều tra chuyên đề khác được tổ chức quy củ, kết quả được công bố công khai, minh bạch đã trở thành căn cứ tin cậy cho Chính phủ, Quốc hội, các bộ, ngành và địa phương trong công tác chỉ đạo, điều hành.

Các phương pháp thống kê được đổi mới mạnh mẽ, ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động thống kê được tích cực triển khai như: sử dụng phiếu điện tử (CAPI, Webform) trong điều tra thống kê; sử dụng hình ảnh vệ tinh, dữ liệu hành chính, dữ liệu lớn trong phân tích, dự báo. Hệ thống cơ sở dữ liệu thống kê quốc gia, cổng thông tin thống kê điện tử cũng đã được xây dựng, qua đó nâng cao khả năng tiếp cận thông tin của người dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Trong quá trình triển khai Luật Thống kê, cơ quan Thống kê Việt Nam đã tích cực thực hiện các cam kết quốc tế, từng bước tiếp cận và áp dụng các tiêu chuẩn thống kê của Liên Hợp Quốc, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) và các tổ chức quốc tế khác. Việc công bố số liệu kinh tế vĩ mô theo chuẩn Hệ thống tài khoản quốc gia (SNA 2008) hay việc tham gia Cổng dữ liệu quốc gia về thống kê của IMF đã góp phần nâng cao tính minh bạch, so sánh quốc tế và uy tín của số liệu thống kê Việt Nam trong khu vực và thế giới.

Cùng với đó, đội ngũ cán bộ thống kê ngày càng chuyên nghiệp, nhiều cán bộ trẻ được tiếp cận các phương pháp, công nghệ thống kê hiện đại; từng bước hình thành đội ngũ chuyên gia có trình độ cao, có khả năng tham mưu, phân tích, dự báo, phục vụ trực tiếp công tác quản lý, điều hành phát triển kinh tế - xã hội. 

Bổ sung, sửa đổi để đáp ứng tình hình mới

Tuy nhiên, sau gần 10 năm triển khai, trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới với những bước chuyển mạnh mẽ của đời sống kinh tế - xã hội cùng thời kỳ hội nhập quốc tế sâu, rộng thì một số quy định của Luật Thống kê không còn phù hợp với thực tiễn và các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành. Nhất là khi cả hệ thống chính trị quyết liệt thực hiện Nghị quyết số 60-NQ/TW về sắp xếp, sáp nhập, hợp nhất đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp; Nghị quyết số 18-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; Nghị quyết số 66-NQ/TW (2025) về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, và Nghị quyết số 57-NQ/TW (2024) về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia…

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Nghị quyết số 203/2025/QH15 quy định lại về tổ chức đơn vị hành chính cũng ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống tổ chức thống kê.

Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật khác như: Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025, Nghị quyết số 158/2024/QH15 về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025, Nghị quyết số 190/2025/QH15 về xử lý các vấn đề sắp xếp bộ máy nhà nước... cũng đều đặt ra yêu cầu cấp bách hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong đó có Luật Thống kê.

Có thể nói, việc sửa đổi, bổ sung Luật Thống kê là yêu cầu cấp thiết để phù hợp với chủ trương mới của Đảng, Nhà nước và bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống pháp luật, khắc phục những bất cập, bảo đảm cơ sở dữ liệu quốc gia thống nhất, đồng bộ, xây dựng một hệ thống thống kê hiện đại, minh bạch, chuyên nghiệp và hội nhập, phục vụ hiệu quả công tác hoạch định và thực thi chính sách phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Giải pháp căn cơ để xây dựng một hệ thống thống kê hiện đại, minh bạch, chuyên nghiệp và hội nhập

Thực hiện Nghị quyết số 270/NQ-CP ngày 3/9/2025 của Chính phủ về cho phép áp dụng trình tự, thủ tục rút gọn đối với các luật do Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo, việc ban hành Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thống kê được thực hiện theo thủ tục rút gọn. Đây không chỉ là bước đi kịp thời nhằm khắc phục những bất cập hiện nay mà còn là giải pháp căn cơ để xây dựng một hệ thống thống kê hiện đại, minh bạch, chuyên nghiệp và hội nhập. Luật Thống kê sửa đổi, bổ sung sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để nâng cao chất lượng thông tin thống kê, phục vụ đắc lực cho công tác quản lý, điều hành phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời khẳng định uy tín, vị thế của ngành Thống kê Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.

Bộ Tài chính - cơ quan được giao xây dựng dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê - xác định rõ 6 quan điểm xây dựng Luật là:

Một là, thể chế hóa đầy đủ đường lối, chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước về công tác thống kê, nhất là gắn với mục tiêu xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia.

Hai là, phản ánh kịp thời tình hình kinh tế - xã hội và phục vụ tốt nhất cho các cơ quan lãnh đạo, quản lý trong việc đánh giá, dự báo, hoạch định chiến lược, chính sách phát triển đất nước theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng.

Ba là, bảo đảm kế thừa, phát huy hiệu quả những quy định mang tính ưu việt trong Luật Thống kê; khắc phục hạn chế, bất cập và bổ sung những quy định phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của đất nước.

Bốn là, khẳng định và nâng cao vai trò của hoạt động thống kê, sử dụng thông tin thống kê nhà nước, bảo đảm phù hợp với thực tiễn thống kê Việt Nam và các nguyên tắc hoạt động thống kê chính thức của Ủy ban Thống kê Liên Hợp Quốc; bảo đảm so sánh quốc tế.

Năm là, luật chỉ quy định khung pháp lý cơ bản, còn những vấn đề có tính kỹ thuật, dễ thay đổi theo thực tiễn sẽ giao Chính phủ quy định.

Sáu là, bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, hướng tới mục tiêu xây dựng ngành Thống kê Việt Nam ngang tầm với các nước tiên tiến trong khu vực, phục vụ yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững và hội nhập sâu rộng.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê sau khi được Quốc hội thông qua tại kỳ họp tới đây được kỳ vọng sẽ đóng góp vào các mục tiêu chung, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.