Sáu điểm nghẽn cản trở đổi mới sáng tạo

Ghi nhận tại nhiều lĩnh vực và các địa phương cho thấy, khu vực khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo vẫn đăng phải đối mặt với nhiều điểm nghẽn hệ thống, kìm hãm năng lực phát triển và khai thác. Theo bà Trương Lý Hoàng Phi - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP. HCM, chỉ khi các điểm nghẽn này được tháo gỡ tận gốc, khu vực tư nhân mới có thể bứt phá và đóng góp mạnh mẽ cho nền kinh tế quốc gia.

Bà Phi cũng chỉ ra sáu điểm nghẽn cốt lõi đang kìm hãm năng lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân, trải dài từ nhân lực, thể chế, tài chính cho tới hạ tầng và hệ sinh thái hỗ trợ. Đầu tiên là thiếu nhân lực chất lượng cao, khiến doanh nghiệp khó tuyển kỹ sư tay nghề cao, lao động số và nhà quản trị hiện đại. Thứ hai là rào cản thể chế, thủ tục và quy định chồng chéo, thiếu minh bạch, tạo rủi ro pháp lý. Thứ ba là khó tiếp cận vốn, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và khởi nghiệp, trong khi các quỹ bảo lãnh tín dụng và quỹ mạo hiểm chưa phát huy hiệu quả.

Thứ tư, hạ tầng và hệ sinh thái còn yếu, thiếu các trung tâm đổi mới sáng tạo, chi phí logistics cao. Thứ năm là hạn chế trong thương mại hóa nghiên cứu, khi liên kết viện - trường - doanh nghiệp còn lỏng lẻo, chính sách thuế và bảo hộ sở hữu trí tuệ chưa hấp dẫn. Cuối cùng, cạnh tranh từ doanh nghiệp nhà nước trong các dự án quy mô nhỏ làm giảm không gian phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) và startup.

Theo bà Phi, các điểm nghẽn này gắn kết với nhau, tạo thành vòng luẩn quẩn khiến khu vực tư nhân khó bứt phá. Để giải phóng sức bật của doanh nghiệp, cần thay đổi triết lý hành động: Chính phủ chuyển từ “quản lý” sang “phục vụ, đồng hành, kiến tạo”, doanh nghiệp từ “tham vấn” sang “đồng kiến tạo”. Bên cạnh đó, bà Phi đề xuất đẩy mạnh liên doanh Nghiên cứu và phát triển (R&D) xuyên biên giới, lập quỹ hợp tác đổi mới sáng tạo quốc tế và khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia mạng lưới toàn cầu.

Việc xây dựng mô hình trung tâm đổi mới sáng tạo tư nhân do doanh nghiệp làm chủ, Nhà nước hỗ trợ hạ tầng, thuế và sandbox pháp lý vừa là nơi nghiên cứu, vừa là vườn ươm khởi nghiệp và kết nối vốn. Đáng chú ý, bà Phi nhấn mạnh Liên minh Dữ liệu quốc gia với kho dữ liệu mở, cơ chế liên kết thương mại hóa sáng chế cho SMEs, thí điểm sandbox dữ liệu trong các lĩnh vực nông nghiệp, logistics, y tế. Đồng thời, cơ chế “đặt hàng ngược” sẽ giúp doanh nghiệp nêu nhu cầu, Nhà nước kết nối với viện - trường tìm giải pháp, tạo nền tảng đột phá để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ.

Fintech, Liên minh dữ liệu và Sandbox pháp lý

Kinh tế tư nhân Việt Nam đang đứng trước cơ hội bứt phá mạnh mẽ nhờ khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, hạn chế về vốn, nhân lực, hạ tầng và thể chế vẫn là rào cản lớn, cản trở doanh nghiệp tiếp cận thị trường, phát triển sản phẩm và nâng cao giá trị gia tăng. Các chuyên gia cho rằng, để khai thác tối đa tiềm năng này, cần đồng bộ giải pháp từ fintech, dữ liệu, chính sách đến hạ tầng và quản trị doanh nghiệp.

 

Để thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân thông qua đổi mới sáng tạo, cần tạo ra thể chế đột phá, xóa bỏ các "chốt hãm", đồng thời có chiến lược rõ ràng để hỗ trợ các nhóm doanh nghiệp tư nhân, từ đó giúp kinh tế tư nhân bứt phá, đóng góp hiệu quả vào tăng trưởng chung của đất nước.

Theo ông Nguyễn Bá Diệp - Đồng sáng lập MoMo, Việt Nam có khoảng 55 triệu lao động và 5 triệu hộ tiểu thương, nhưng chỉ 30% tiếp cận được tín dụng ngân hàng do khó chứng minh thu nhập và thiếu tài sản thế chấp. Fintech được kỳ vọng trở thành “cánh tay nối dài” của hệ thống tài chính, tận dụng dữ liệu số để xây dựng hồ sơ tín dụng thay thế và hỗ trợ tiểu thương chuyển đổi số.

Để làm được điều này, ông Diệp nhấn mạnh việc triển khai sandbox pháp lý cần gọn nhẹ, tránh kéo dài 3-4 năm, gây lỡ cơ hội đổi mới. Đồng thời, việc hình thành liên minh dữ liệu quốc gia giữa ngân hàng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý sẽ tạo nền tảng cho dịch vụ tài chính số, giúp hàng chục triệu lao động tự do và 5 triệu hộ tiểu thương tiếp cận dòng chảy tài chính chính thống, nâng cao khả năng phát triển kinh doanh.

Liên quan đến dữ liệu, bà Bùi Cẩm Vân - Giám đốc Khối Quản trị DN Buymed cho rằng, trong kỷ nguyên dữ liệu và công nghệ, các nguồn lực này là tư liệu sản xuất quan trọng. Nếu dữ liệu bị độc quyền hoặc phân mảnh, doanh nghiệp trẻ khó phát triển. Thị trường dược Việt Nam đạt gần 8,9 tỷ USD năm 2024, nhưng chủ yếu sản xuất thuốc generic, thiếu R&D, biên lợi nhuận mỏng, chưa có doanh nghiệp đủ sức dẫn dắt và nhiều thương hiệu lớn bị thâu tóm bởi tập đoàn nước ngoài.

Để khắc phục, bà Vân đề xuất bốn giải pháp gồm: mở quyền tiếp cận dữ liệu và hạ tầng công nghệ cho doanh nghiệp tư nhân; cải cách chính sách từ bảo hộ sang tạo động lực cạnh tranh; thúc đẩy sandbox đổi mới sáng tạo trong dược phẩm và y tế số; tạo nguồn vốn dài hạn thông qua quỹ phát triển kinh tế tư nhân. Ngoài ra, cần liên minh sản xuất - chuẩn hóa - xuất khẩu để nâng tỷ lệ thuốc nội địa, tránh phân mảnh thị trường.

Ở lĩnh vực nông nghiệp, ông Phan Minh Thông - Chủ tịch Tập đoàn Phúc Sinh, chỉ ra sản xuất Việt Nam còn manh mún, thiếu chuỗi giá trị đồng bộ. Thuế GTGT 5% cùng việc hoàn thuế chậm khiến dòng tiền bị giam, tăng chi phí tài chính. Hệ thống cung ứng chưa đồng bộ tạo rủi ro pháp lý. Sản phẩm chế biến sâu chưa được tiêu thụ mạnh, khiến doanh nghiệp bán nguyên liệu thô, giá trị gia tăng thấp.

Do đó, ông Thông đề xuất ưu tiên đầu tư hạ tầng chế biến và R&D, xây dựng nhà máy hiện đại cùng trung tâm nghiên cứu ứng dụng công nghệ chế biến sâu. Đồng thời, hình thành Sàn giao dịch hàng hóa quốc gia minh bạch giá và dữ liệu thị trường, phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa theo chuẩn quốc tế với quản trị minh bạch, dữ liệu khách hàng rõ ràng, tăng uy tín hợp tác quốc tế, và kiểm soát nghiêm việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.