Bảo vệ thị trường nội địa

Phát biểu tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025 diễn ra vừa qua, ông Nguyễn Hữu Trường Hưng - Trưởng phòng Điều tra thiệt hại và tự vệ (Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương) cho biết, năm 2025 đặt doanh nghiệp Việt Nam trước những thách thức chưa từng có. Từ tháng 4, Mỹ áp thuế đối ứng trên diện rộng, chấm dứt giai đoạn xuất khẩu thuận lợi, khiến nhiều doanh nghiệp “chạy đua” giao hàng trước thời hạn rồi đến cú sốc đơn hàng giảm mạnh. Với hoạt động xuất nhập khẩu, theo ông Hưng động thái này đã phơi bày điểm yếu của doanh nghiệp nội địa khi chưa kịp chuẩn bị công cụ bảo vệ thị trường.

Ông Hưng cho biết chỉ riêng năm 2025, Cục Phòng vệ thương mại đã tiếp nhận lượng hồ sơ đề nghị hỗ trợ tăng nhanh, tương đương giai đoạn cao điểm COVID-19 năm 2020, thời kỳ số vụ việc phòng vệ thương mại tăng đột biến. Phần lớn hồ sơ liên quan đến biện pháp chống bán phá giá và tự vệ đối với các sản phẩm công nghiệp nền tảng.

Hầu hết lĩnh vực phải dùng đến biện pháp phòng vệ thương mại đều là ngành công nghiệp cơ bản: thép và phôi thép, hóa chất, phân bón, đường mía, những “xương sống” của sản xuất trong nước và cũng là mục tiêu bảo hộ của nhiều quốc gia. “Trong bối cảnh các doanh nghiệp nước ngoài có xu hướng đẩy hàng giá rẻ vào Việt Nam để tiêu thụ tồn kho, nếu không có các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước, chúng ta sẽ khó giữ được sân nhà chứ chưa nói tới hội nhập sâu hơn”- ông Hưng nhấn mạnh.

Vì vậy, ông Hưng cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, các biện pháp phòng vệ thương mại đang trở thành “tấm khiên” quan trọng giúp doanh nghiệp phát triển bền vững, từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, đồng thời bảo vệ hàng trăm ngàn việc làm trong nước.

Số liệu từ Cục Phòng vệ thương mại cho thấy, giai đoạn 2017 đến nay có 82 doanh nghiệp trong nước tham gia và ủng hộ các vụ việc phòng vệ thương mại, tăng hơn gấp đôi so với giai đoạn 2009-2017 với 32 doanh nghiệp. Quy mô doanh thu các doanh nghiệp tham gia hiện ước khoảng 595.000 tỷ đồng, cao gấp nhiều lần so với mức 50.000 tỷ đồng trước đây. Trong 32 vụ việc được khởi xướng điều tra, có tới 28 vụ có sự tham gia chủ động của doanh nghiệp tư nhân, chiếm 66,5% thị phần điều tra.

Doanh nghiệp làm chủ “sân nhà”

Các doanh nghiệp tham gia đã mở rộng từ Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ ra khắp ba miền, cho thấy sự lan tỏa của phòng vệ thương mại không chỉ ở số lượng vụ việc hay quy mô doanh thu mà còn ở tác động xã hội. Nhiều ngành sản xuất công nghiệp nền tảng cùng các ngành chế biến nông sản, như mía đường, đang duy trì việc làm cho hàng trăm ngàn lao động nhờ được bảo vệ kịp thời. Nếu tính cả lao động gián tiếp trong chuỗi cung ứng, con số còn lớn hơn nhiều, trong khi các tập đoàn FDI lớn cũng chỉ sử dụng vài chục ngàn người.

“Hàng trăm ngàn lao động trực tiếp và gián tiếp đang được bảo vệ nhờ các biện pháp phòng vệ thương mại, nếu không có sự bảo hộ kịp thời, rủi ro thất nghiệp hàng loạt ở các đô thị lớn sẽ rất đáng lo”, ông Hưng đánh giá.

Khẳng định phòng vệ thương mại tạo cạnh tranh lành mạnh và bảo vệ lợi ích lâu dài của người tiêu dùng nội địa, ông Hưng lấy ví dụ với thép mạ, sau khi áp thuế chống bán phá giá, lượng nhập khẩu giảm từ 755.000 tấn xuống còn 237.000 tấn; doanh nghiệp trong nước đủ sức cạnh tranh bình đẳng với hàng nhập khẩu. Ở lĩnh vực mía đường, khi chưa áp dụng biện pháp bảo vệ, giá có lúc tụt xuống chỉ 600.000 – 700.000 đồng/tấn khiến nông dân bỏ ruộng. Đến nay giá đã tăng lên khoảng 1,3 triệu đồng/tấn, sản lượng đường ở vụ gần nhất gấp đôi trước kia và nhập khẩu giảm nhanh, mang lại lợi ích trực tiếp cho người nông dân, doanh nghiệp chế biến và ổn định an sinh xã hội.

Tuy nhiên, Trưởng phòng Điều tra thiệt hại và tự vệ cũng chỉ ra hạn chế còn tồn tại. Nhiều doanh nghiệp thiếu phối hợp, ngại chia sẻ thông tin, quản trị kế toán chưa minh bạch, khiến việc lập hồ sơ điều tra gặp khó khăn. Ngoài ra, không ít đơn vị chưa hiểu đầy đủ về công cụ phòng vệ, chỉ khi gặp khủng hoảng mới tìm đến cơ quan quản lý. Vì vậy, ông Hưng đưa ra khuyến nghị doanh nghiệp nên thường xuyên cập nhật thông tin tại các trang web của Cục Phòng vệ thương mại, chủ động phối hợp và minh bạch dữ liệu để tận dụng tốt hơn lợi thế bảo vệ.

“Không làm chủ được sân nhà thì doanh nghiệp rất khó để hội nhập sâu. Vì vậy, phòng vệ thương mại chính là công cụ giúp doanh nghiệp Việt Nam tự chủ trong nước trước khi bước ra thế giới”, ông Hưng kết luận.

Ông Dương Duy Hưng - Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp (Ban Chính sách Chiến lược Trung ương) cũng nhấn mạnh, cộng đồng doanh nghiệp không chỉ tận dụng các biện pháp phòng vệ thương mại để giữ vững thị trường trong nước mà còn phải nâng cấp chính mình. Ông Dương Duy Hưng cho rằng đây là thời điểm cấp bách để doanh nghiệp Việt Nam “thoát khỏi vai trò gia công, chủ động tiến lên các công đoạn có giá trị gia tăng cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu”.

Ông Dương Duy Hưng cũng nhấn mạnh doanh nghiệp tư nhân cần nâng cao tính liên kết, tránh làm theo phong trào ngắn hạn, đồng thời chủ động tìm hiểu quy định pháp luật quốc tế, khai thác tốt hơn các cam kết hội nhập thay vì thụ động chờ hỗ trợ. 

Theo Dương Duy Hưng, hội nhập sâu không chỉ là tăng tốc ký kết hay mở cửa thị trường mà còn là nâng cao nội lực, đổi mới công nghệ, quản trị minh bạch để đủ sức làm chủ chuỗi giá trị. Chỉ khi đó, các biện pháp phòng vệ thương mại mới phát huy hiệu quả lâu dài, giúp doanh nghiệp tự đứng vững và tiến xa trên thị trường quốc tế.