Tại các quốc gia đang phát triển, các vùng nông thôn có đặc điểm là tỷ lệ đói nghèo cao, khả năng hạn chế tiếp cận với các dịch vụ công cơ bản, khoảng cách phát triển giữa các vùng nông thôn và thành thị đang ngày càng lớn.

Bên cạnh đó, những thay đổi về cả nhân khẩu học và môi trường, cùng với hệ thống quản lý yếu kém là một trong những thách thức quan trọng nhất mà vùng nông thôn của các nước đang phát triển phải đối mặt trong những thập kỷ tới.

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Mô hình phát triển nông thôn mới (The New Rural Development Paradigm - NRDP) của các nước đang phát triển không chỉ tập trung vào nông nghiệp mà cả công nghiệp và dịch  vụ nông thôn; xây dựng trên các mối liên kết nông thôn - thành thị là đa tác nhân và đa cấp trong cả khu vực nhà nước, thu hút khu vực tư nhân, các nhà tài trợ quốc tế, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng nông thôn...

Biên giới quốc gia không còn là giới hạn giao thương mà cần kết nối chặt chẽ chuỗi cung ứng trong khu vực cũng như toàn thế giới. OECD đã chỉ rõ, phát triển nông thôn mới cần chú trọng đến 8 thành phần chính:

Xây dựng năng lực quản trị và tính toàn vẹn ở mọi cấp độ; đa lĩnh vực; Cải thiện cơ sở hạ tầng; Liên kết thành thị - nông thôn; Tính bao trùm; Cân bằng giới; Nhân khẩu học với hai thách thức là tỷ lệ sinh cao và dân số già hóa nhanh chóng; Tính bền vững về môi trường bao gồm cả tính dễ bị tổn thương của họ trước biến đổi khí hậu và các mối đe dọa từ tình trạng thiếu năng lượng, lương thực và nước.

Hướng đến phát triển nông thôn toàn diện hơn, Việt Nam đang tập trung vào việc tăng cường phúc lợi xã hội để giải quyết tình trạng chênh lệch ngày càng gia tăng ở các bộ phận khác nhau của xã hội.

Ngay từ năm 2008, Việt Nam đã xây dựng và thực hiện nhiều Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) nhằm nâng cao thu nhập, cung cấp dịch vụ và giảm thiểu tình trạng thiếu hụt ở các vùng nông thôn, vùng dân tộc thiểu số hiện có mức thu nhập và tiêu dùng tăng chậm hơn các nhóm khác.

Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kết quả thực hiện hai Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới và Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025 sau 5 năm triển khai (giai đoạn 2021 – 2025) đạt nhiều kết quả tích cực và toàn diện, cụ thể:

Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững, dự kiến đến cuối năm 2025 giảm số hộ nghèo và hộ cận nghèo xuống còn 1.256.000 hộ, đạt 52,49%, vượt 2,49% so với chỉ tiêu giảm một nửa số hộ nghèo và hộ cận nghèo mà Quốc hội, Chính phủ giao.

Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới cả nước đã có 6.055/7.669 xã đạt chuẩn nông thôn mới; 326/646 đơn vị cấp huyện thuộc 60 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới; 23 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; 10 tỉnh được Thủ tướng Chính phủ công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới.

Những kết quả đạt được đã minh chứng rõ nét về định hướng, giải pháp thực hiện giảm nghèo nhanh, bền vững tại các Nghị quyết Đại hội X, XI, XII, XIII của Đảng, tính đúng đắn của chủ trương xây dựng và triển khai Nghị quyết số 26-NQ/TW và Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về nông nghiệp, nông dân, nông thôn, hiệu quả mang lại rất tích cực như: Góp phần cơ cấu lại, phát triển kinh tế đất nước theo hướng nhanh, bền vững; cơ sở hạ tầng, diện mạo nông thôn, đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn được nâng lên toàn diện; Việt Nam trở thành hình mẫu thế giới về thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ, trong đó có giảm nghèo, phát triển nông thôn.

Tuy nhiên, trong thực tiễn triển khai thực hiện các chương trình vẫn còn một số hạn chế, vẫn còn nhiều địa phương có tỷ lệ hộ nghèo trên 50%, thậm chí vượt 70% nếu áp dụng chuẩn nghèo mới. Các thách thức như nghèo đô thị, thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản, lao động phi chính thức thu nhập thấp, tác động của biến đổi khí hậu, già hóa dân số, xung đột sắc tộc và thiên tai đang đặt ra yêu cầu mới cho giai đoạn phát triển tiếp theo.

Mục tiêu Việt Nam đặt ra là đến năm 2030, 80% xã đạt chuẩn nông thôn mới, thu nhập bình quân người dân nông thôn tăng ít nhất 2,5 lần. Đến năm 2035, 90% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 25% đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại.

Song hành cùng với các Mục tiêu PTBV cần có những quyết cách liên quan chặt chẽ đến việc giải quyết những thách thức mới đối với các vùng nông thôn, chẳng hạn như áp lực dân số, tác động phụ về sinh thái và biến đổi khí hậu, quản lý kém, cùng với những hậu quả tiêu cực do các vùng nông thôn tụt hậu gây ra. 

Phát triển nông thôn nên được đặt vào trọng tâm của các chiến lược phát triển quốc gia ở tất cả các quốc gia ở mọi giai đoạn phát triển để đảm bảo phát triển bình đẳng, toàn diện và bền vững cho tất cả mọi người.

Để đạt mục tiêu đề ra, cần tập trung:

Thứ nhất, hỗ trợ các khu định cư nông thôn có cơ sở hạ tầng xã hội và kỹ thuật phát triển và cung cấp nhiều dịch vụ công, giáo dục, y tế, tài chính, trung gian, văn hóa và giải trí cho khu định cư mô hình nông thôn mới. 

Thứ hai, kích thích phát triển các hợp tác xã, nâng cao chất lượng cao của các sản phẩm, đa dang kênh phân phối sản phẩm nhằm tăng lợi thế cạnh tranh so với các chuỗi bán lẻ.

Thứ ba, điều chỉnh cơ sở hạ tầng du lịch, thực hiện hiện đại hóa giao thông và cơ sở hạ tầng kỹ thuật ở các vùng nông thôn. Điều này sẽ thúc đẩy du lịch nông thôn được chia thành du lịch nông nghiệp, sinh thái, ẩm thực, ẩm thực và dân tộc.

Cuối cùng, cần đẩy mạnh phát triển hạ tầng chiến lược phát triển nông thôn toàn diện và nhất quán, quyền tự chủ và năng lực của chính quyền địa phương. Tăng cường đầu tư vào hàng hóa và dịch vụ công, đầu tư theo trình tự hợp lý và nâng cấp và công nghiệp hóa nông nghiệp hỗ trợ lẫn nhau.

Nông thôn Việt Nam đang phải đối mặt với những thay đổi và mối đe dọa mang tính toàn cầu trong nhiều lĩnh vực, gây cản trở sự phát triển. Vượt qua những mối đe dọa này sẽ giúp Việt Nam khám phá ra những cơ hội mới để thay đổi các xu hướng tiêu cực đã diễn ra ở vùng nông thôn trong những thập kỷ gần đây.