Theo quy định hiện hành, tuổi nghỉ hưu ở Việt Nam tăng dần từ năm 2021, mỗi năm thêm 3 tháng với nam, 4 tháng với nữ, đến khi nam đạt 62 tuổi vào năm 2028 và nữ 60 tuổi vào năm 2035. Người làm nghề nặng nhọc, suy giảm sức khỏe được nghỉ sớm tối đa 5 năm, trong khi người có chuyên môn cao có thể nghỉ muộn hơn.

Trong khi đó, tại Trung Quốc, dù những người trong độ tuổi lao động (từ 16-59) vẫn đang chiếm 61% dân số 1,4 tỉ người nhưng độ tuổi nghỉ hưu ở quốc gia này với nam là 60, nữ là 55 (nhân viên văn phòng) và 50 (người lao động khác). Trong vòng 15 năm, từ ngày 1/1/2025, Trung Quốc sẽ dần điều chỉnh độ tuổi nghỉ hưu với người lao động nam giới từ 60 tuổi lên 63 tuổi; nữ giới từ 50 tuổi hoặc 55 tuổi lên 55 tuổi hoặc 58 tuổi.

Hay tại quốc gia Lào, tuổi nghỉ hưu hiện nay của nước này là 60 tuổi đối với cả nam và nữ công chức, phụ nữ có thể xin nghỉ hưu sớm hơn nếu đủ điều kiện, nhưng không dưới 55 tuổi và có đủ 25 năm làm việc cho nhà nước.

Từ quy định tuổi nghỉ hưu ở một số quốc gia cho thấy, việc đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu của Việt Nam cần tính toán cẩn thận. Theo GS. Giang Thanh Long- Đại học Kinh tế Quốc dân, dữ liệu lao động giai đoạn 2010-2023 cho thấy nhóm lao động có năng suất đã giảm từ 86% xuống 78% - nghĩa là số người làm việc hiệu quả, tạo ra giá trị cao đang giảm dần, nhất là khi tỷ lệ lao động lớn tuổi tăng lên. "Tăng số năm làm việc không đồng nghĩa với tăng trưởng", đồng thời cảnh báo trong bối cảnh doanh nghiệp đẩy mạnh số hóa, người lớn tuổi thường khó thích ứng với công nghệ mới, dễ bị thất nghiệp.

Theo kết quả khảo sát quốc gia gần đây cho thấy, có 55% người trên 60 tuổi muốn làm việc nhưng không thể vì bệnh tật. Tuổi thọ trung bình tăng nhưng "tuổi thọ khỏe mạnh" không cải thiện tương xứng. Người cao tuổi Việt Nam sống thêm trung bình 22,4 năm sau nghỉ hưu, trong đó 5,7 năm là thời gian sống chung với bệnh.

Bà Phạm Thu Lan, nguyên Viện phó Viện Công nhân - Công đoàn, cho rằng tăng tuổi hưu trong thời kỳ chuyển đổi số không còn phù hợp, vì tăng trưởng dựa vào sức lao động chứ không dựa vào công nghệ sẽ khiến Việt Nam tụt hậu. Thay vì kéo dài thời gian làm việc của người lao động, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào khoa học, đổi mới sáng tạo và nâng cao kỹ năng của lao động trẻ để đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số mà không gây sức ép về việc làm hay quỹ bảo hiểm.

Hiện Việt Nam có khoảng 11,6 triệu thanh niên không có việc làm, không tham gia đào tạo, trong khi tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp mới đạt 29%. "Nếu không tập trung nâng kỹ năng cho nhóm này, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội vàng trước khi dân số già đi”.

Cùng quan điểm, TS. Bùi Sỹ Lợi nhận định tăng năng suất chính là biện pháp "hai trong một" - vừa giúp mở rộng việc làm, vừa nâng chất lượng lao động. Khi người lao động trẻ được trang bị kỹ năng số, ngoại ngữ, công nghệ và tác phong công nghiệp, họ có thể đảm nhiệm các vị trí tạo giá trị cao hơn trong chuỗi sản xuất, từ đó tăng năng suất quốc gia. Theo ông, các chính sách về đào tạo nghề, giáo dục đại học và thị trường lao động cần được kết nối chặt chẽ để hình thành chuỗi "đầu vào - đầu ra" cho phát triển nhân lực.

Trong bối cảnh già hóa dân số, TS. Bùi Sỹ Lợi cho rằng chính sách tuổi nghỉ hưu cần được thực hiện linh hoạt theo nhóm nghề. Lao động trí óc, khoa học, giáo dục, y tế, quản lý có thể làm việc đến 65 tuổi hoặc hơn nếu đủ sức khỏe và tự nguyện; còn lao động trực tiếp trong dây chuyền sản xuất nên được nghỉ sớm ở tuổi 50-55 nhưng vẫn bảo đảm quyền lợi bảo hiểm xã hội. TS. Bùi Sỹ Lợi cho biết thêm ở nhiều nước, việc quy định khung tuổi nghỉ hưu linh hoạt đã trở thành xu hướng chung. Người có khả năng, kinh nghiệm vẫn có thể tiếp tục cống hiến, trong khi những người làm việc trong môi trường độc hại hoặc cường độ cao được nghỉ sớm mà không thiệt thòi về chế độ. "Việc phân loại theo nghề giúp vừa duy trì năng lực của đội ngũ chất xám, vừa bảo đảm công bằng và tính nhân văn trong chính sách.

Ngoài phân nhóm theo tính chất nghề nghiệp, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cũng cần khuyến khích mô hình làm việc bán thời gian, cố vấn, đào tạo tại chỗ cho người cao tuổi có kinh nghiệm. Đây là cách để tận dụng tri thức của thế hệ trước, đồng thời tạo không gian cho lớp trẻ tiếp cận công việc, chuyển giao kỹ năng và công nghệ.