Chuyển từ trợ giúp sang hỗ trợ sinh kế

Lạng Sơn là một tỉnh miền núi biên giới, có địa hình phức tạp, chủ yếu là núi thấp và đồi, dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là ở các xã miền núi chiếm tỷ lệ lớn. Đồng bào dân tộc thiểu số trong tỉnh chủ yếu là người Nùng, Tày, Dao, Hoa, Sán chay, Mông.

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS) được triển khai theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ, đã được các cấp, ngành quan tâm, lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt. Trong đó, nhiều dự án, hoạt động tập trung khơi dậy năng lực sản xuất, kết nối thị trường và bảo đảm quyền tiếp cận nguồn lực là những chìa khóa then chốt để tạo ra sinh kế bền vững cho đồng bào DTTS thay vì chỉ mang tính chất trợ giúp. Nhờ nguồn vốn đầu tư phát triển và vốn sự nghiệp được phân bổ hợp ý, không chỉ cơ sở hạ tầng được đầu tư phát triển, mà còn thúc đẩy sản xuất, hỗ trợ sinh kế địa phương.

Các hoạt động hỗ trợ điển hình của Lạng Sơn trong thời gian qua tập trung hỗ trợ sản xuất nông - lâm nghiệp theo chuỗi, triển khai mô hình liên kết hợp tác xã, đào tạo nghề gắn với nhu cầu thị trường và hỗ trợ tiếp cận chính sách. Một số mô hình sinh kế như: Chuyển đổi cây trồng sang các giống có giá trị kinh tế cao, hợp tác với doanh nghiệp thu mua để giảm rủi ro đầu ra; phát triển rừng sản xuất kết hợp bảo tồn rừng tự nhiên, tạo nguồn thu bền vững từ nông - lâm nghiệp kết hợp; hỗ trợ hình thành hợp tác xã và tổ hợp tác để tăng sức mua đầu vào, nâng cao giá trị chế biến và tiếp cận thị trường.

Một số kết quả đáng ghi nhận

Đến nay, Lạng Sơn đã hoàn thành một số nội dung quan trọng của Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội dùng đồng bào DTTS (Chương trình) như: ban hành cơ chế hướng dẫn, tổ chức triển khai các tiểu dự án hỗ trợ phát triển sản xuất nông - lâm nghiệp kết hợp, đào tạo nghề cho cộng đồng, bố trí vốn cho các dự án nông - lâm nghiệp. Theo Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Lạng Sơn, trong nửa đầu năm 2025, Chương trình tiếp tục được đẩy mạnh triển khai, một số dự án có tiến độ thực hiện và giải ngân tốt, đặc biệt là các dự án đầu tư. Đáng chú ý, dự án 3 của Chương trình về phát triển sản xuất nông, lâm nghiệp bền vững, giúp phát huy tiềm năng, thế mạnh của các vùng miền để sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị. Tiểu dự án 1 của dự án 3 đang trong quá trình triển khai lập dự án các nội dung hỗ trợ khoán bảo vệ rừng đối với rừng đặc dụng, rừng phòng hộ; hỗ trợ bảo vệ rừng quy hoạch rừng phòng hộ và rừng sản xuất là rừng tự nhiên đã giao cho cộng đồng, hộ gia đình; hỗ trợ khoanh nuôi tái sinh có rừng trồng bổ sung; hỗ trợ trồng rừng sản xuất, khai thác kinh tế dưới tán rừng và phát triển lâm sản ngoài gỗ.  

Giai đoạn 2021-2025, trung bình mỗi năm trên địa bàn tỉnh có trên 9.000 ha rừng trồng mới, bình quân mỗi năm trồng thêm 3 triệu cây xanh phân tán, các chỉ tiêu khoanh nuôi tái sinh rừng, chăm sóc rừng trồng, bảo vệ rừng đều hoàn thành kế hoạch được giao. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ lãi suất vốn vay trồng cây lâm nghiệp, cây dược liệu và cây ăn quả, chính sách đặc thù khuyến khích đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn đã thực sự đi vào đời sống của đồng bào DTTS, là đòn bẩy thúc đẩy phát triển kinh tế. Đã có 23 dự án phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, 16 dự án hỗ trợ phát triển sản xuất cộng đồng đã được triển khai nhằm thúc đẩy phát triển kinh doanh, khởi nghiệp  và thu hút đầu tư vào cùng đồng bào DTTS.

Bên cạnh đó, Lạng sơn cũng đẩy mạnh bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, cảnh quan thiên nhiên, phong tục truyền thống, đặc sản địa phương, tạo thế mạnh thu hút du lịch nhằm phát triển kinh tế và tạo thêm kinh tế cho đồng bào DTTS. Tỉnh đã hoàn thiện hồ sơ công việc địa chất Lạng Sơn Geopark để xin công nhận UNESCO nhằm mở thêm cơ hội phát triển du lịch cộng đồng, tạo việc làm, tăng thu nhập cho nhiều xã vùng cao, từ đó bổ trợ cho sinh kế nông - lâm truyền thống.

Từ chương trình, dự án đến đồng hành dài hạn

Trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã phát sinh một số khó khăn, vướng mắc, ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân và kết quả thực hiện. Từ đó đặt ra yêu cầu cần có giải pháp để các chương trình, dự án không chỉ triển khai theo tiến động, dừng lại theo hạn định mà còn đem lại hiệu quả dài hạn trong phát triển và duy trì sinh kế bền vững cho đồng bào DTTS trong tương lai. Một số giải pháp cần ưu tiên gồm: đẩy mạnh hoàn thiện thủ tục giao, ổn định đất đai sản xuất; tăng cường giải ngân và giám sát hiệu quả vốn; phát triển chuỗi giá trị và liên kết thị trường; đa dạng hóa sinh kế bằng du lịch bền vững và ngành nghề khi nông nghiệp; đồng thời, mở rộng tiếp cận tín dụng chính sách phù hợp với chu kỳ sản xuất cho đồng bào DTTS, nhất là đồng bào DTTS là hộ nghèo.

Với tiềm năng, lợi thế từ nguồn tài nguyên thiên nhiên, di sản địa chất và văn hóa các dân tộc, nguồn vốn từ Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS đã tạo nền tảng quan trọng để đồng bào DTTS Lạng Sơn nỗ lực vươn lên thoát nghèo, cải thiện đời sống. Tuy nhiên, để chuyển từ “hỗ trợ” sang “sinh kế bền vững”, cần sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa chính sách đất đai, phân bổ vốn nhanh và đúng mục tiêu, nâng cao năng lực địa phương và kết nối thị trường. Khi những nút thắt này được tháo gỡ, các mô hình sinh kế tại Lạng Sơn có thể trở thành minh chứng cho con đường phát triển bền vững vùng đồng bào DTTS.