Chính sách mở đường và bức tranh thị trường thực tế

Công điện số 159/CĐ-TTg ngày 7/9/2025 được coi như “tấm bản đồ” cho tiến trình phát triển thị trường TPDN trong giai đoạn tới, trọng tâm là yêu cầu xây dựng một thị trường ổn định, an toàn và minh bạch, trở thành kênh huy động vốn trung - dài hạn song hành với cổ phiếu. Đây cũng là bước tiếp nối các cải cách từ Nghị định số 65/2022/NĐ-CP và các sửa đổi gần đây, vốn đã siết chặt điều kiện phát hành riêng lẻ, nâng chuẩn công bố thông tin và khuyến khích phát hành ra công chúng.

Bức tranh thị trường hiện tại cho thấy, quy mô TPDN riêng lẻ đã có sự bứt phá. Trong 8 tháng năm 2025, giá trị phát hành đạt khoảng 322.100 tỷ đồng, tương đương gần 10% GDP, tăng hơn 35% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, khối ngân hàng vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất với gần 45% tổng giá trị, chủ yếu nhằm tăng vốn cấp 2. Lĩnh vực bất động sản đứng thứ hai, chiếm hơn 20%, phản ánh thực tế dòng vốn tín dụng ngân hàng bị siết chặt, đã khiến nhiều doanh nghiệp địa ốc tìm đến TPDN phát hành riêng lẻ. Các ngành còn lại như năng lượng, hạ tầng và sản xuất chế biến chiếm khoảng 30%, cho thấy nỗ lực đa dạng hóa nguồn vốn.

Về phía người mua, các ngân hàng và công ty chứng khoán vẫn là lực lượng chính, trong khi nhà đầu tư cá nhân tham gia trực tiếp khá hạn chế sau biến cố 2022-2023. Điều này đặt ra yêu cầu phát triển các quỹ trái phiếu, quỹ hưu trí và kênh phân phối chuyên nghiệp, để tái kết nối dòng vốn cá nhân.

Một thách thức khác không kém phần đáng chú ý là áp lực đáo hạn, khi giai đoạn 2026-2027 dự kiến có hơn 400.000 tỷ đồng TPDN phát hành riêng lẻ đến hạn, tập trung nhiều ở bất động sản và xây dựng. Nếu không có cơ chế tái cấu trúc hoặc phát hành mới để đảo nợ lành mạnh, rủi ro thanh khoản sẽ tiếp tục là “nút thắt cổ chai”. Những con số trên cho thấy, TPDN đang dần lấy lại vị thế, song áp lực đáo hạn và chất lượng phát hành vẫn là thách thức lớn nhất.

Minh bạch và chuẩn mực - chìa khóa tái tạo niềm tin

Sau cú sốc niềm tin giai đoạn 2022-2023, khi nhiều doanh nghiệp phát hành riêng lẻ thiếu minh bạch và vỡ nghĩa vụ thanh toán, việc tái thiết chuẩn mực cho thị trường TPDN trở thành điều kiện sống còn. Nhà đầu tư hiện quan sát rất kỹ 3 yếu tố: Công bố thông tin, xếp hạng tín nhiệm và tài sản bảo đảm.

Trước hết là xếp hạng tín nhiệm. Theo đại diện của FiinGroup, đến giữa năm 2025, chưa tới 15% lượng trái phiếu phát hành được xếp hạng chính thức - con số quá khiêm tốn nếu so với chuẩn quốc tế. Tại Malaysia, 100% số đợt phát hành công khai đều được xếp hạng; còn ở Hàn Quốc, ngay cả phát hành riêng lẻ cũng buộc phải tuân thủ. Đại diện FiinGroup cho rằng, nếu thông tin tiếp tục thiếu minh bạch và không gắn với xếp hạng tín nhiệm, nhà đầu tư sẽ còn dè dặt và thị trường khó có thể phát triển dài hạn. Vì vậy, minh bạch cần trở thành chuẩn bắt buộc.

Song song với tín nhiệm là vấn đề tài sản bảo đảm. Thực tế cho thấy, chỉ khoảng 21% giá trị TPDN phát hành trong 8 tháng năm 2025 có tài sản bảo đảm, phần lớn còn lại dựa trên uy tín doanh nghiệp. Điều này khiến rủi ro tín dụng trở thành mối quan ngại, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản - vốn chiếm hơn 1/5 tổng giá trị phát hành. Các chuyên gia từ VinaCapital nhiều lần lưu ý rằng, nhà đầu tư tổ chức có nhu cầu lớn với TPDN, nhưng điều kiện tiên quyết là bảo đảm tài sản và thông tin rõ ràng; nếu thiếu hai yếu tố này, niềm tin khó có thể trở lại.

Yếu tố thứ ba chính là thanh khoản thứ cấp. Dù khối lượng giao dịch đã đạt hơn 142.000 tỷ đồng trong tháng 7, mức này vẫn còn khiêm tốn so với quy mô thị trường. Theo phân tích từ phía SSI, chỉ khi thanh khoản tăng ít nhất gấp đôi, thì dòng vốn dài hạn từ quỹ bảo hiểm, quỹ hưu trí mới thực sự được khơi thông, bởi nếu thiếu một kênh thoát vốn rõ ràng thì nhà đầu tư khó mặn mà gắn bó lâu dài.

Đại diện Dragon Capital cũng cho rằng, một thị trường chứng khoán khó có thể được nâng hạng nếu TPDN chưa được minh bạch hóa; việc nâng chuẩn TPDN cần được coi là nền tảng quan trọng để Việt Nam bước vào nhóm thị trường mới nổi.

Mục tiêu Chính phủ đặt ra là đưa quy mô TPDN lên 20% GDP vào năm 2025 và 30% GDP vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu này, khung pháp lý sẽ tiếp tục được hoàn thiện, nhấn mạnh vào các trụ cột như: Xếp hạng tín nhiệm, vai trò tư vấn, minh bạch thông tin và phát triển trái phiếu xanh để đa dạng hóa nguồn vốn dài hạn.

Ở góc độ quản lý, đại diện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, định hướng sắp tới là phát triển thị trường theo hướng công khai, minh bạch và đa dạng sản phẩm; đồng thời chú trọng bảo vệ nhà đầu tư. Cơ quan quản lý dự kiến mở rộng cơ sở nhà đầu tư dài hạn, khuyến khích phát hành gắn với các dự án xanh, tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý cho cả phát hành riêng lẻ và ra công chúng, song song với việc tăng cường xếp hạng tín nhiệm và thúc đẩy cơ chế bảo lãnh tín dụng nhằm củng cố niềm tin thị trường.

So sánh quốc tế càng cho thấy dư địa phát triển của thị trường TPDN Việt Nam rất lớn. Ở Malaysia và Thái Lan, quy mô TPDN tương đương 20-25% GDP; tại Hàn Quốc, tỷ lệ này vượt 200% GDP, với hệ thống công bố thông tin và xếp hạng tín nhiệm hoàn thiện. Việt Nam hiện mới ở mức 10% GDP, tức chưa bằng một nửa so với chuẩn khu vực. Khoảng cách ấy cũng chính là cơ hội, nếu những “nút thắt” về minh bạch và chuẩn mực được tháo gỡ đúng hướng.

Đồng bộ cải cách để nâng hạng thị trường vốn

Nâng chuẩn TPDN không chỉ giúp khôi phục niềm tin trong nước, mà còn đóng vai trò chiến lược trong tiến trình nâng hạng TTCK Việt Nam. Các tổ chức xếp hạng như MSCI hay FTSE Russell không chỉ đánh giá thị trường cổ phiếu, mà còn xem xét tính đồng bộ và chiều sâu của toàn bộ thị trường vốn. Một thị trường TPDN minh bạch, có thanh khoản và được xếp hạng tín nhiệm rộng rãi sẽ là “điểm cộng” quan trọng.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều quốc gia thành công trong nâng hạng đều dựa vào cải cách đồng bộ cả cổ phiếu lẫn TPDN. Malaysia hiện có quy mô TPDN tương đương 25% GDP, trong đó 100% số đợt phát hành công khai được xếp hạng tín nhiệm, trở thành điểm tựa bền vững để TTCK thu hút vốn ngoại. Tại Thái Lan, TPDN phát triển mạnh đã tạo ra lớp tài sản an toàn cho các quỹ hưu trí, bảo hiểm; qua đó giữ chân dòng vốn tổ chức dài hạn. Hàn Quốc thậm chí đi xa hơn, với quy mô TPDN trên 200% GDP, nhờ cơ chế công bố thông tin tập trung và xếp hạng tín nhiệm bắt buộc ngay cả với phát hành riêng lẻ.

Với Việt Nam, dư địa tăng trưởng còn rất lớn. Nếu duy trì tốc độ phát hành bình quân 15-20%/năm, quy mô TPDN có thể đạt khoảng 25% GDP vào năm 2030, tiệm cận chuẩn khu vực. Khi đó, thị trường trái phiếu sẽ song hành với cổ phiếu, tạo thành “hai chân” vững chắc của thị trường vốn. Như nhiều chuyên gia đã khẳng định, nâng chuẩn TPDN chính là “một nửa con đường” trong tiến trình nâng hạng TTCK Việt Nam, góp phần củng cố vị thế quốc gia trên bản đồ tài chính khu vực và quốc tế.