Đo “sức khỏe thể chế” qua môi trường kinh doanh của hợp tác xã

Thước đo thể chế mới cho môi trường kinh doanh

Sự ra đời của Bộ chỉ số Môi trường kinh doanh cấp tỉnh đối với kinh tế tập thể, HTX trong lĩnh vực nông nghiệp (PCGI) vì thế mang ý nghĩa vượt ra ngoài một bộ tiêu chí kỹ thuật. PCGI được kỳ vọng trở thành “thước đo thể chế”, phản ánh mức độ thân thiện, hiệu quả và đồng hành của chính quyền địa phương đối với khu vực HTX - khu vực vốn gắn chặt với sinh kế của hàng chục triệu nông dân.

Bộ chỉ số PCGI là thước đo thể chế mới cho môi trường kinh doanh của hợp tác.

Theo ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), khác với PCI - bộ chỉ số tập trung vào môi trường kinh doanh cho doanh nghiệp tư nhân, PCGI hướng vào một nhóm đối tượng đặc thù hơn là các HTX nông nghiệp. Đây là những tổ chức vừa mang tính kinh tế, vừa mang tính xã hội, chịu sự chi phối lớn từ chính sách công. Do đó, việc đánh giá môi trường kinh doanh cho HTX cũng chính là đánh giá cách Nhà nước thực thi vai trò kiến tạo trong nông nghiệp.

Theo định hướng của Chính phủ, PCGI không nhằm “xếp hạng cho có”, mà hướng tới tạo động lực cải cách. Khi kết quả được công bố định kỳ, các địa phương sẽ nhìn thấy rõ vị trí của mình trong bức tranh chung, từ đó buộc phải điều chỉnh cách tiếp cận đối với HTX. Áp lực này không đến từ mệnh lệnh hành chính, mà từ sự so sánh, cạnh tranh lành mạnh giữa các tỉnh, thành phố.

Điểm đáng chú ý của PCGI là cách tiếp cận toàn diện. Bộ chỉ số được xây dựng với 9 hợp phần và 48 chỉ tiêu, bao phủ từ khung chính sách, khả năng tiếp cận đất đai, tín dụng, hạ tầng, dịch vụ công, cho đến mức độ kết nối thị trường và thái độ của chính quyền khi HTX gặp khó khăn. Cấu trúc này cho phép “soi chiếu” đầy đủ các khía cạnh tác động trực tiếp đến sự sống còn của HTX.

Quá trình thí điểm PCGI tại bảy tỉnh đại diện cho các vùng sinh thái khác nhau đã cho thấy những bức tranh rất không đồng đều. Có địa phương ban hành nhiều chính sách hỗ trợ nhưng khâu thực thi còn yếu; nơi khác nguồn lực hạn chế nhưng cách làm linh hoạt, hiệu quả. Chính sự khác biệt này khẳng định vai trò của PCGI như một công cụ phát hiện vấn đề, thay vì chỉ phản ánh con số hình thức.

Từ góc độ chính sách, môi trường kinh doanh cho HTX có thể xem là “sức khỏe của thể chế nông nghiệp” ở cấp tỉnh. Khi thể chế thông suốt, HTX có điều kiện tích tụ đất đai, tiếp cận vốn, đầu tư chế biến và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Ngược lại, nếu thủ tục phức tạp, chính sách thiếu ổn định, HTX khó có thể phát triển dù được ban hành nhiều chương trình hỗ trợ.

Làm rõ vai trò của chính quyền trong nâng đỡ HTX

Thực tế cho thấy, nhiều HTX đã nỗ lực chuyển mình, tham gia sản xuất theo mã số vùng trồng, xây dựng thương hiệu và đưa sản phẩm vào hệ thống phân phối hiện đại. Tuy nhiên, không ít HTX vẫn mắc kẹt ở quy mô nhỏ, sản xuất manh mún, thiếu khả năng tiếp cận thị trường lớn. Khoảng cách này không chỉ đến từ nội tại HTX, mà còn từ môi trường kinh doanh chưa thực sự thuận lợi.

Trong bối cảnh đó, PCGI được kỳ vọng sẽ làm rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương. Một địa phương coi trọng HTX không chỉ thể hiện qua văn bản, mà qua cách bố trí ngân sách, chất lượng dịch vụ công, mức độ minh bạch thông tin và khả năng kết nối HTX với doanh nghiệp, ngân hàng. Những yếu tố này, nếu được đo lường nghiêm túc, sẽ buộc chính quyền phải thay đổi cách làm.

Ý nghĩa sâu xa hơn của PCGI nằm ở việc tái định vị vai trò của HTX trong chiến lược phát triển nông nghiệp. Khi môi trường kinh doanh được cải thiện, HTX có thể trở thành cầu nối hiệu quả giữa nông dân và doanh nghiệp, giữa sản xuất nhỏ lẻ và thị trường lớn. Đây cũng là điều kiện quan trọng để thúc đẩy nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.

Tuy nhiên, để PCGI phát huy tác dụng, các chuyên gia cho rằng, điều kiện tiên quyết là tính minh bạch và độc lập trong thu thập, xử lý dữ liệu. Nếu bộ chỉ số chỉ dựa vào báo cáo hành chính, giá trị phản ánh sẽ bị hạn chế. Việc kết hợp khảo sát HTX, đối chiếu dữ liệu và cơ chế xác thực thông tin là yếu tố then chốt bảo đảm PCGI thực sự trở thành “tấm gương phản chiếu chính sách”.

Về dài hạn, PCGI có thể tạo ra một phong trào cải cách mới ở cấp địa phương, phong trào thi đua cải thiện môi trường kinh doanh cho HTX. Khi các tỉnh chủ động học hỏi lẫn nhau, chia sẻ mô hình tốt và cạnh tranh tích cực, lợi ích cuối cùng sẽ thuộc về nông dân và nền nông nghiệp quốc gia. Đây chính là giá trị lớn nhất mà PCGI hướng tới.