“Cơn sốt” IPO và bài học trong quá khứ

Từ nửa sau của năm 2025, làn sóng IPO trở nên sôi động. Đặc biệt, nhóm doanh nghiệp chứng khoán với sự hậu thuẫn từ các ngân hàng lớn liên tục khởi động kế hoạch, nổi bật là Công ty Cổ phần Chứng khoán Kỹ thương (TCBS), Công ty Cổ phần Chứng khoán VPBank (VPBankS), Công ty cổ phần Chứng khoán VPS.

Không dừng lại ở lĩnh vực tài chính, giai đoạn 2025–2030 được dự báo sẽ là thời kỳ bùng nổ huy động vốn qua kênh IPO với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực tiêu dùng và dịch vụ như: Highlands Coffee, Long Châu, Bách Hóa Xanh, Viettel IDC, Meey Group hay EST Việt Nam. Sự xuất hiện của những thương hiệu quen thuộc, quy mô lớn sẽ bổ sung thêm nhiều lựa chọn hấp dẫn cho nhà đầu tư trong và ngoài nước, đồng thời cải thiện cấu trúc thị trường.

IPO, hiểu đơn giản, là việc doanh nghiệp lần đầu chào bán cổ phiếu ra công chúng để huy động vốn. Tuy nhiên, IPO không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với niêm yết ngay lập tức. Sau IPO, cổ phiếu có thể niêm yết trên sàn để giao dịch minh bạch, hoặc trong một số trường hợp, chỉ được mua bán trên thị trường OTC.

Cổ phiếu IPO thường được kỳ vọng mang lại mức sinh lời cao, đặc biệt trong giai đoạn thị trường hưng phấn. Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy nhiều trường hợp giá giảm mạnh ngay sau niêm yết, khi định giá phát hành quá cao so với khả năng sinh lời thực tế của doanh nghiệp.

Bài học từ một số thương vụ trong giai đoạn 2018 (Xây dựng Bạch Đằng, Hapro..) hay gần đây là 2022 (Tôn Đông Á; Nova Consumer…) vẫn còn nguyên giá trị. Không ít nhà đầu tư bị “kẹp vốn” chỉ vì chạy theo hiệu ứng đám đông mà bỏ qua việc phân tích kỹ lưỡng các doanh nghiệp IPO.

Một rủi ro khác nằm ở chính cách thức doanh nghiệp sử dụng vốn. Nhiều trường hợp chưa minh bạch trong công bố mục đích huy động, hoặc chưa chứng minh được năng lực triển khai kế hoạch kinh doanh.

Trong khi đó, sự phụ thuộc vào diễn biến VN-Index và chính sách tiền tệ khiến kênh IPO vẫn thiếu ổn định. Khi lãi suất có dấu hiệu tăng trở lại, hay thị trường chung điều chỉnh, hoạt động IPO thường chững lại hoặc không đạt kết quả như kỳ vọng.

Tích cực nhưng cần thận trọng

Theo ông Nguyễn Triệu Vinh - Phó Giám đốc Khối Đầu tư, Giám đốc Đầu tư cổ phiếu, Công ty TNHH Quản lý quỹ Đầu tư Chứng khoán Vietcombank (VCBF), làn sóng IPO sắp tới là một tín hiệu rất tích cực. Bởi thị trường chứng khoán Việt Nam vốn bị “phàn nàn” bởi sự khan hiếm cơ hội đầu tư mới, đặc biệt từ góc nhìn nhà đầu tư nước ngoài.

“Có nhà đầu tư tới Việt Nam cách đây 5 năm, quay lại sau 5 năm vẫn chỉ thấy những doanh nghiệp cũ. Nếu có thêm những tên tuổi lớn, đa dạng ngành nghề, đó là điều rất quan trọng để nâng sức hấp dẫn của thị trường”, ông Vinh nhấn mạnh.

Tuy vậy, chuyên gia của VCBF cũng khuyến nghị, tham gia đầu tư cổ phiếu IPO không thể dựa vào kỳ vọng giá cổ phiếu sẽ tăng ngay sau niêm yết. Nếu chỉ với tâm lý mua IPO để chờ giá tăng, nhà đầu tư sẽ rất dễ rơi vào rủi ro. Cách tiếp cận đúng đắn là phân tích toàn diện mô hình kinh doanh, triển vọng ngành, năng lực cạnh tranh và quan trọng hơn cả là mức định giá có hợp lý hay không.

“Chỉ khi doanh nghiệp chứng minh được lợi thế cạnh tranh dài hạn, duy trì tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận bền vững thì cổ phiếu mới xứng đáng được nắm giữ”, ông Vinh nói.

Ông Vinh cũng phản bác quan điểm cho rằng thị trường thường “xấu đi” sau các đợt IPO lớn. Đó chỉ là sự trùng hợp về chu kỳ. Năm 2018 và 2022, thị trường sụt giảm sau khi có nhiều doanh nghiệp lớn IPO, nhưng nguyên nhân chính đến từ bối cảnh vĩ mô, chứ không phải từ bản thân hoạt động IPO. Do đó, gắn nguyên nhân điều chỉnh thị trường với sự xuất hiện của các thương vụ IPO là thiếu cơ sở.

Nhìn về dài hạn, làn sóng IPO được kỳ vọng sẽ mở rộng quy mô thị trường, mang đến thêm nhiều cổ phiếu chất lượng, đồng thời củng cố nền tảng để Việt Nam tiến gần hơn mục tiêu nâng hạng.

Với nhà đầu tư, IPO là cơ hội nhưng cũng là phép thử. Cơ hội đến từ việc được tiếp cận sớm với những doanh nghiệp đầu ngành, nhưng phép thử nằm ở khả năng chọn lọc, phân tích và kiên định với nguyên tắc đầu tư.

Trong bối cảnh thị trường đang ở giai đoạn hưng phấn, sự tỉnh táo và kỷ luật chính là chìa khóa để biến làn sóng IPO thành lợi nhuận bền vững, thay vì những cú “sập bẫy” ngắn hạn.