Các hãng sản xuất ôtô lớn trên thế giới đang ráo riết tìm kiếm nguồn cung đất hiếm khi Trung Quốc chuẩn bị siết chặt xuất khẩu, làm dấy lên lo ngại về thiếu hụt linh kiện và nguy cơ đóng cửa nhà máy.
Nguồn cung ngày càng thu hẹp
Đất hiếm được sử dụng trong các động cơ nam châm để vận hành nhiều bộ phận của xe như gương chiếu hậu, loa, bơm dầu, cần gạt nước, cảm biến rò rỉ nhiên liệu và phanh. Đối với ôtô điện (EV), vai trò của chúng còn quan trọng hơn nhiều.
Dù một thỏa thuận gần đây giữa Mỹ và Trung Quốc giúp xoa dịu nguy cơ gián đoạn nguồn cung, kho dự trữ đất hiếm toàn cầu đã cạn kiệt do những hạn chế tương tự hồi đầu năm.
Trung Quốc cũng khiến việc xin giấy phép xuất khẩu trở nên khó khăn hơn, đồng thời mở rộng đáng kể danh mục hàng hóa bị kiểm soát xuất khẩu, gây ra tình trạng thiếu hụt nguồn cung trên toàn cầu.
Theo ước tính của hãng tư vấn AlixPartners, Trung Quốc hiện nắm 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu, 85% công suất tinh luyện và 90% sản lượng hợp kim – nam châm đất hiếm. Danh sách kiểm soát xuất khẩu mới bao gồm các nguyên tố như ytterbium, holmium và europium, vốn cũng được dùng trong sản xuất ôtô.
Bà Nadine Rajner, Giám đốc điều hành hãng vật liệu NMD (Đức), cho biết nhiều khách hàng đang “tìm mọi cách để mua đất hiếm ngoài Trung Quốc.”
Trong nỗ lực giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, hôm 20/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Australia Anthony Albanese đã ký thỏa thuận khoáng sản chiến lược, bao gồm đầu tư của Mỹ vào các dự án khai thác đất hiếm tại Australia.
Tuy nhiên, bà Rajner cho biết dù nhiều quốc gia như Thụy Điển có trữ lượng đất hiếm lớn, họ lại thiếu mỏ và cơ sở tinh luyện để khai thác hiệu quả. Với nhóm đất hiếm nặng, Trung Quốc kiểm soát tới 99,8% công suất tinh luyện toàn cầu, khiến các nguồn thay thế gần như không đáng kể.
Đất hiếm có thể được tái chế từ ôtô cũ, nhưng ngành này vẫn còn ở giai đoạn sơ khai. Công ty Neutral, được Renault hậu thuẫn, hiện tái chế đất hiếm từ 400.000 chiếc xe cũ mỗi năm tại Pháp và hợp tác với 15 thương hiệu ôtô châu Âu. Tuy vậy, Giám đốc điều hành Jean-Philippe Bahuaud thừa nhận: “Thách thức lớn là mở rộng quy mô hoạt động này.”
Nguy cơ “nghẽn cổ chai” chuỗi cung ứng
Ngay cả khi các nhà cung cấp Trung Quốc kịp giao hàng trước thời hạn kiểm soát xuất khẩu 8/11, thời gian vận chuyển đường biển sang châu Âu có thể mất tới 45 ngày, khiến nguy cơ tắc nghẽn nguồn cung đất hiếm trở thành mối lo lớn của ngành ôtô.
Ngoài đất hiếm, Trung Quốc còn áp đặt hạn chế xuất khẩu pin lithium-ion và vật liệu pin, làm dấy lên lo ngại về nguồn cung linh kiện cho xe điện.
Tuần trước, tranh chấp sở hữu trí tuệ giữa Trung Quốc và Hà Lan liên quan đến hãng chip Nexperia cũng gây lo ngại về nguy cơ đóng cửa các nhà máy, bởi công ty này là nhà cung cấp chip quan trọng cho ngành ôtô.
Các hãng xe hiện còn phải đối mặt với thuế quan mới của Mỹ, dự kiến sẽ khiến chi phí tăng cao và thể hiện trong báo cáo lợi nhuận quý 3/2025. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong lĩnh vực đất hiếm vẫn là vấn đề nan giải nhất.
Ông Ryan Grimm, Phó Chủ tịch phụ trách chuỗi cung ứng của Toyota Bắc Mỹ, cảnh báo: “Trung Quốc có thể khiến toàn bộ ngành ôtô phải dừng hoạt động chỉ trong hai tháng.”
Ông Bruno Gahery, Chủ tịch khu vực Pháp – Benelux – Tây và Nam Âu của Bosch, dự đoán ngành ôtô sẽ tăng cường tích trữ đất hiếm trước khi lệnh kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc có hiệu lực.
Tuy nhiên, lãnh đạo một nhà cung cấp nam châm cho hãng xe Hyundai cho biết: “Chúng tôi đã dự trữ từ đầu năm, nhưng phần lớn đã được sử dụng hết, và nguồn cung đang rất khan hiếm.”
Theo ba nguồn tin trong ngành, các nhà xuất khẩu đất hiếm Trung Quốc đã nhận lượng đơn hàng tăng đột biến từ nước ngoài ngay sau khi Trung Quốc công bố lệnh kiểm soát hôm 9/10.
Cuộc đua phát triển động cơ “không đất hiếm”
Để giảm phụ thuộc, các hãng xe lớn đang tìm hướng đi mới. General Motors, cùng các nhà cung cấp như ZF và BorgWarner, đang phát triển động cơ xe điện sử dụng ít hoặc không dùng đất hiếm, trong khi BMW và Renault đã sản xuất động cơ không đất hiếm.
Công ty Monumo (Anh) ứng dụng AI và mô phỏng công nghệ cao để giúp các hãng xe giảm trung bình 24% lượng đất hiếm sử dụng trong động cơ. Khách hàng của Monumo bao gồm nhiều hãng xe nằm trong top 10 toàn cầu.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng phần lớn những công nghệ này còn nhiều năm nữa mới thương mại hóa, tương tự như các dự án khai thác và tinh luyện đất hiếm ngoài Trung Quốc, vốn có thể bị nước này làm suy yếu bằng việc hạ giá bán toàn cầu.
Ông Andy Leyland, đồng sáng lập hãng tư vấn SC Insights, nhận định Chính phủ Mỹ đang phản ứng mạnh mẽ hơn châu Âu trước nguy cơ này.
