"Lời đáp" cho những yêu cầu từ thực tiễn

Giữa những chuyển động không ngừng của nền kinh tế và yêu cầu ngày càng cao trong quản lý ngân sách nhà nước, việc hoàn thiện khung pháp lý cho đầu tư công không chỉ là một yêu cầu cấp thiết, mà còn là một bước tiến có ý nghĩa chiến lược, nhằm hiện thực hoá các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Trở lại thời điểm năm 2021, Nghị định số 99/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định về quản lý, thanh toán, quyết toán sử dụng vốn đầu tư công được xem là dấu mốc trong hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động đầu tư công. Nghị định đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập quy trình quản lý từ giao kế hoạch vốn hàng năm đến khâu thanh toán, quyết toán dự án. Đồng thời, làm rõ trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan, đảm bảo quản lý chặt chẽ, phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành và góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.

Theo đánh giá của các Bộ, cơ quan Trung ương và địa phương, quy định về việc quản lý, thanh toán, quyết toán các dự án sử dụng vốn đầu tư công tại Nghị định số 99/2021/NĐ-CP đã đi vào cuộc sống, cơ bản đáp ứng yêu cầu về quản lý và phù hợp với chủ trương đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường phân cấp, tiệm cận dần xu thế thanh toán trực tuyến.

Tuy nhiên, qua 4 năm triển khai, dưới áp lực của hàng loạt thay đổi từ các đạo luật lớn như Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư công (sửa đổi), Luật Đất đai, Luật Tổ chức chính quyền địa phương…, những quy định tại Nghị định số 99/2021/NĐ-CP đã bộc lộ những hạn chế, không còn phù hợp.

Thực tế triển khai cũng cho thấy, quy trình kiểm soát hồ sơ thanh toán theo cơ chế “kiểm từng lần, duyệt từng bộ” đã không còn phù hợp trong bối cảnh tinh gọn bộ máy và triển khai chính quyền địa phương 2 cấp. Việc cơ quan thanh toán phải tiếp nhận, kiểm tra toàn bộ hợp đồng, phương án giải phóng mặt bằng - những tài liệu mang tính chuyên môn sâu, nằm ngoài phạm vi chức năng không chỉ làm phát sinh thêm thủ tục, mà còn tạo áp lực hành chính cho cả hai phía: Cơ quan kiểm soát và chủ đầu tư.

Thực tiễn đó đòi hỏi các yêu cầu về quản lý, thanh toán và quyết toán dự án đầu tư công cũng cần một "bộ khung mới", để vừa đảm bảo chặt chẽ, vừa tạo điều kiện cho việc áp dụng các phương thức thanh toán hiện đại, giảm thiểu hồ sơ giấy; đồng thời giữ vững nguyên tắc minh bạch và phân cấp rõ ràng trách nhiệm. Nghị định số 254/2025/NĐ-CP được Bộ Tài chính trình Chính phủ ban hành chính là "lời đáp" mạnh mẽ cho những yêu cầu đó.

Cải cách triệt để, khai thông nguồn lực

Với cấu trúc 6 chương, 56 điều và 27 biểu mẫu phụ lục, Nghị định số 254/2025/NĐ-CP đã thiết lập một khung quản lý mới, xoay quanh nguyên tắc phân quyền mạnh mẽ, minh bạch trách nhiệm, rút gọn thủ tục và thúc đẩy số hóa toàn diện trong đầu tư công. Điểm nổi bật của Nghị định này chính là tư tưởng cải cách triệt để trong phương thức quản lý và thanh toán vốn đầu tư công.

Theo đó, chủ đầu tư được trao toàn quyền trong lập đề nghị thanh toán, quản lý tạm ứng và thu hồi vốn theo hợp đồng/dự toán; đồng thời chịu trách nhiệm toàn diện về tính pháp lý và tính xác thực của thông tin. Cơ quan thanh toán, cụ thể là Kho bạc Nhà nước, thay vì phải kiểm soát, sẽ chuyển sang đúng vai trò thanh toán trên cơ sở hồ sơ hợp lệ.

Với tinh thần đó, toàn bộ hồ sơ thanh toán cũng được rút gọn mạnh mẽ, từ việc thay thế các bộ hợp đồng, dự toán, phương án đền bù bằng các bảng tổng hợp thông tin, cho đến việc lược bỏ các thành phần hồ sơ không cần thiết. Mọi quy trình được số hóa tối đa, tạo điều kiện thuận lợi để tiến tới mục tiêu thanh toán điện tử, không chỉ giúp giảm tải áp lực cho cả chủ đầu tư lẫn cơ quan quản lý, mà còn rút ngắn thời gian giải ngân - điều vốn được xem là “nút thắt cổ chai” trong đầu tư công nhiều năm qua.

Nghị định số 254/2025/NĐ-CP cũng đặt ra những quy định cụ thể, linh hoạt và thực tiễn hơn trong việc quyết toán các dự án đã dừng triển khai, mở rộng phạm vi được lập quyết toán với những dự án chấm dứt theo quyết định của người phê duyệt. Việc thành lập tổ thẩm tra quyết toán trước khi phê duyệt sẽ giúp giảm áp lực lên các cơ quan chủ trì thẩm tra, đặc biệt trong bối cảnh tổ chức lại địa giới hành chính cấp tỉnh theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 và các Kết luận của Bộ Chính trị.

Có thể nói, Nghị định số 254/2025/NĐ-CP không chỉ hoàn thiện, cập nhật pháp lý để theo kịp những thay đổi của hệ thống luật hiện hành và đòi hỏi của thực tiễn, mà còn là một "bước ngoặt" về quản lý đầu tư công, từ kiểm soát sang quản lý dựa trên trách nhiệm và hậu kiểm minh bạch. Một lần nữa, nguyên tắc “phân cấp, phân quyền đi đôi với kiểm tra, giám sát” lại được thể chế hóa một cách rõ ràng, cụ thể và khả thi.

Đặc biệt, ngay trong ngày Nghị định này được ban hành (26/9/2025), Bộ Tài chính đã kịp thời ban hành ngay Thông tư số 91/TT-BTC quy định về hệ thống mẫu biểu sử dụng trong công tác quyết toán, có hiệu lực cùng ngày với Nghị định, đảm bảo thực hiện chính sách về đầu tư công được đồng bộ. Việc trình Chính phủ ban hành Nghị định và ban hành ngay Thông tư hướng dẫn đã thể hiện sự chủ động, chuẩn bị kỹ lưỡng và quyết tâm đưa chính sách sớm đi vào thực tiễn của Bộ Tài chính.

Theo nhiều chuyên gia, nhà quản lý, trong bối cảnh yêu cầu giải ngân vốn đầu tư công ngày càng quyết liệt để thúc đẩy tăng trưởng, việc đơn giản hóa quy trình, rút ngắn thời gian giải ngân và rõ ràng trách nhiệm chính là "trợ lực" để giải phóng nguồn lực, khai thông động lực phát triển.

Với các chính sách nêu trên, hành trình hiện đại hóa công tác quản lý đầu tư công đã bước sang một giai đoạn mới, khi trách nhiệm được đặt đúng vị trí, thủ tục và thời gian được cắt giảm tối đa. Nhờ đó, thể chế không còn là rào cản, mà trở thành "bệ đỡ" cho tốc độ và hiệu quả, với mục tiêu cao nhất là khơi thông dòng chảy của vốn đầu tư công, tạo đà phát triển cho nền kinh tế đất nước.