Từ “nỗi sợ thuế” đến “văn hóa tuân thủ”
Theo khảo sát của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hà Nội, hơn 65% hộ kinh doanh phi chính thức thừa nhận “không đủ hiểu biết để kê khai đúng”, trong khi 90% số hộ chuyển đổi lên doanh nghiệp cho biết “nỗi sợ sai quy định thuế” là rào cản lớn nhất trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Không ít hộ kinh doanh, dù có ý định mở rộng quy mô, vẫn phải thuê kế toán với chi phí không nhỏ chỉ để xử lý các thủ tục phức tạp – một “chi phí tinh thần” gia tăng thêm gánh nặng cho khu vực doanh nghiệp nhỏ vốn hạn chế nguồn lực.
Không chỉ dừng lại ở đó, sự bất định trong việc thực thi quy định còn khiến nhiều doanh nghiệp đánh mất cơ hội kinh doanh. Một doanh nghiệp sản xuất tại Hà Đông chia sẻ, đơn vị từng bị treo hoàn thuế gần ba tuần vì sai lệch hóa đơn điện tử, khiến dự án bị đình trệ, hợp đồng trượt mất và lãi vay tăng liên tục – những “chi phí cơ hội” vô hình nhưng không nhỏ.
Trước thực tế này, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, trong đó nhấn mạnh yêu cầu nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật. Hưởng ứng tinh thần đó, ngành Thuế đang chuyển hướng mạnh mẽ trong cách tiếp cận, tuyên truyền và hỗ trợ người nộp thuế.
Tại Hội thảo “Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế - Xây dựng kỳ nguyên hùng cường" vào chiều ngày 23/10/2025, ông Mai Sơn – Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết, ngành Thuế xác định một chủ đề có ý nghĩa chiến lược trong quản lý thuế hiện đại là: “Tự giác tuân thủ thuế – chỉ số niềm tin và đồng thuận xã hội”. Theo ông, đây không chỉ là mục tiêu mà toàn ngành hướng tới, mà còn là thước đo phản ánh mức độ tin tưởng của người dân và doanh nghiệp đối với hệ thống thuế.
“Người dân không chỉ nộp thuế vì nghĩa vụ pháp lý, mà vì niềm tin rằng đồng tiền thuế được sử dụng minh bạch, công bằng và đem lại lợi ích chung. Khi niềm tin này được củng cố, việc tuân thủ sẽ trở thành tự nguyện, không cần ép buộc”, ông Mai Sơn nhấn mạnh.
Theo ông Mai Sơn, “tuân thủ tự nguyện” là thông điệp xuyên suốt của ngành Thuế. Ở các quốc gia có nền quản lý tiên tiến, ý thức tuân thủ thuế được hình thành từ niềm tin của công dân rằng việc nộp thuế đồng nghĩa với việc đóng góp cho xã hội và nhận lại quyền lợi về an sinh, hạ tầng, dịch vụ công.
“Phải để người dân biết, hiểu và đồng thuận với chính sách pháp luật thuế. Nếu chỉ dừng ở khẩu hiệu, người dân sẽ không thể hiểu được. Vì vậy, ngành Thuế thời gian qua đã thay đổi rất lớn trong cách truyền thông, hướng dẫn, hỗ trợ người nộp thuế”, ông chia sẻ.
Thay đổi tư duy tuân thủ thuế
Theo ông Bùi Ngọc Tuấn - Phó Tổng Giám đốc, Dịch vụ Tư vấn Thuế & Pháp lý, Deloitte Việt Nam, nếu trước đây, việc “tuân thủ thuế” chủ yếu gắn liền với việc thực hiện đúng và đủ nghĩa vụ theo quy định, thì nay, trong kỷ nguyên dữ liệu minh bạch, phạm vi và ý nghĩa của khái niệm này đã thay đổi hoàn toàn khác. Công nghệ, dữ liệu và yêu cầu công khai thông tin đang khiến hoạt động thuế trở nên liên kết, xuyên suốt và minh bạch hơn bao giờ hết.
Cơ quan thuế của các quốc gia, đặc biệt các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào chuyển đổi số và phân tích dữ liệu thuế theo thời gian thực. Hệ thống này cho phép họ nắm bắt tức thì mọi biến động trong hoạt động kê khai, xử lý hóa đơn và thực hiện giao dịch, đồng thời yêu cầu người nộp thuế báo cáo, giải trình và có các điều chỉnh kịp thời.
“Điều này cho thấy việc “tuân thủ thuế” không còn là hoạt động thụ động trước yêu cầu của cơ quan thuế mà dần trở thành một hoạt động chủ động theo hướng tích cực, mang ý nghĩa quan trọng, góp phần nâng cao năng lực cốt lõi trong quản trị và cạnh tranh của các doanh nghiệp”, ông Bùi Ngọc Tuấn nhận định.
Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế, Trọng tài viên Trung tâm trọng tài Quốc tế VIAC cũng nhận định, trước hết, để người dân và doanh nghiệp tuân thủ thuế tốt hơn, cần chuyển từ tư duy “quản lý và áp đặt” sang “dịch vụ và đồng hành”. Chính vì vậy, cơ quan thuế phải tiếp tục xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, giúp giảm chi phí tuân thủ cho cả người nộp thuế và cho xã hội. Đây cũng là lý do ngành Thuế thời gian qua đã triển khai nhiều giải pháp chuyển đổi số và đạt được những kết quả đáng ghi nhận, được đánh giá là cơ quan nhà nước xuất sắc trong chuyển đổi số.
