Danh sách dài và nỗi lo lớn

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, tính đến hết tháng 5/2025, tổng số tiền nợ BHXH trên toàn quốc lên tới gần 14.000 tỷ đồng. Trong đó, có khoảng 4.000 tỷ đồng thuộc nhóm nợ khó thu hồi (doanh nghiệp đã phá sản, đang giải thể hoặc không còn người đại diện pháp luật), làm ảnh hưởng đến khoảng 206.000 người lao động (NLĐ).

Đáng chú ý, có hơn 125.000 NLĐ đến thời điểm này vẫn chưa được giải quyết chế độ, do quá trình tham gia BHXH bị gián đoạn. Thậm chí, nhiều người đủ tuổi nghỉ hưu, nhưng không đủ số năm đóng BHXH do doanh nghiệp chậm nộp hoặc trốn đóng BHXH, nên không thể hoàn tất hồ sơ, phải “chờ” hoặc tạm bảo lưu quá trình lao động mà chưa biết bao giờ mới được hoàn tất quyền lợi.

Tình trạng nợ đọng BHXH diễn ra ở nhiều loại hình doanh nghiệp. Riêng tại TP. Hà Nội có gần 34.000 doanh nghiệp chậm đóng BHXH, BHYT, trong đó có 23 doanh nghiệp chậm đóng từ trên 10 tỷ đồng đến trên 61 tỷ đồng như: Công ty Cổ phần Anh ngữ APAX chậm đóng trên 61 tỷ đồng; Công ty Cổ phần LILAMA3 chậm đóng trên 47 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Cầu 12 chậm đóng trên 30 tỷ đồng…

Chia sẻ về giải pháp thu hồi số tiền chậm đóng, nợ đọng BHXH, đại diện BHXH TP. Hà Nội cho biết, trước khi tiến hành thanh tra một doanh nghiệp chậm đóng BHXH, cơ quan BHXH sẽ gửi công văn đến doanh nghiệp yêu cầu khắc phục sai phạm. Nếu doanh nghiệp tự giác đóng đầy đủ số tiền chậm đóng, thì cơ quan BHXH sẽ xem xét không tiến hành thanh tra. Song, trên thực tế, cơ quan BHXH chỉ đòi được tiền từ những doanh nghiệp còn nguồn thu.

Đáng chú ý, dù các đoàn thanh tra, kiểm tra đã vào cuộc, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn cố tình chậm đóng BHXH. Bên cạnh đó, việc cơ quan BHXH chưa thể thu hồi số tiền chậm đóng BHXH là do chưa xác minh được nguồn trả nợ của doanh nghiệp. Đơn cử như với Công ty Cổ phần Bê tông xây dựng Hà Nội hiện chậm, nợ gần 14 tỷ đồng với thời gian lên tới 116 tháng.

Quyết liệt các giải pháp thu hồi nợ

Để hạn chế tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH, ngành BHXH đã triển khai nhiều biện pháp quyết liệt, trong đó có công tác thanh tra, kiểm tra. Đồng thời, cơ quan BHXH các cấp cũng đẩy mạnh truyền thông, tổ chức các buổi làm việc trực tiếp với doanh nghiệp nợ để tuyên truyền, hướng dẫn khắc phục và xử lý vi phạm.

Những trường hợp cố tình vi phạm kéo dài, chây ỳ nộp BHXH sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính, cưỡng chế thi hành quyết định, thậm chí chuyển hồ sơ đề nghị cơ quan Công an xem xét khởi tố hình sự nếu có dấu hiệu chiếm dụng, lạm dụng quỹ. Tuy nhiên, việc thu hồi nợ BHXH, nhất là từ những doanh nghiệp mất khả năng thanh toán vẫn đang là thách thức không dễ thực hiện.

Bên cạnh đó, việc thu hồi số tiền chậm, nợ BHXH của các doanh nghiệp FDI cũng đang gặp rất nhiều khó khăn. Bởi, phần lớn tài sản của doanh nghiệp FDI là thuê mướn hoặc đã thế chấp ngân hàng. Khi chủ doanh nghiệp rút khỏi Việt Nam, việc thanh lý tài sản để thu hồi nợ BHXH hầu như không khả thi.

Trong khi đó, pháp luật hiện hành chưa có cơ chế cưỡng chế mạnh mẽ như kê biên, phong tỏa tài sản hoặc đình chỉ hoạt động. Chế tài xử phạt hành chính chưa đủ sức răn đe. Còn việc truy cứu trách nhiệm hình sự cũng gặp nhiều trở ngại, do thiếu cơ chế hợp tác pháp lý quốc tế.

Theo các chuyên gia pháp luật, khoản đóng BHXH có thể chưa phải khoản tiền phải “xử lý ngay”, nên doanh nghiệp chậm trễ nhiều tháng liền. Tuy nhiên, cũng có những doanh nghiệp cố tình không thực hiện nghiêm túc nghĩa vụ đóng BHXH, không quan tâm đến chế độ, chính sách cho NLĐ.

Do vậy, để hạn chế tình trạng này, bên cạnh các quy định pháp luật, cơ quan BHXH cũng như các cơ quan có liên quan cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc tuân thủ, triển khai xử lý các vi phạm công khai. Bên cạnh đó, cần xem xét thực hiện các biện pháp cưỡng chế tài chính như: Khấu trừ từ tài khoản ngân hàng, kê biên tài sản, bán đấu giá tài sản để thu hồi khoản nợ BHXH hoặc tạm dừng hoạt động đối với doanh nghiệp vi phạm.

Cùng với đó, việc công khai danh sách doanh nghiệp nợ BHXH trên các phương tiện truyền thông, các trang web chính thức của ngành BHXH hay hiệp hội doanh nghiệp sẽ tạo áp lực xã hội, góp phần làm thay đổi tinh thần thái độ của các doanh nghiệp.

Nhận định về tình trạng doanh nghiệp nợ BHXH, ông Hoàng Văn Cường - Đại biểu Quốc hội TP.Hà Nội cho biết, pháp luật hiện hành cho phép doanh nghiệp chậm đóng BHXH đến một tháng sau kỳ trả lương, thậm chí có thể đóng theo quý với một số lĩnh vực, tạo điều kiện để doanh nghiệp ưu tiên trả lương cho NLĐ trước. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách này để chiếm dụng quỹ BHXH, giữ lại khoản tiền đáng lẽ phải nộp để sử dụng sai mục đích.