Theo điều chỉnh Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Chính phủ, đến năm 2030, ngoài 7 tuyến đường sắt hiện hữu có 11 tuyến đường sắt mới, tổng chiều dài khoảng 3.207km, tăng 2 tuyến so với trước đây.

Tổng nhu cầu quỹ đất cho phát triển đường sắt đến năm 2030 là gần 22.000 hecta; tổng vốn đầu tư khoảng hơn 1,5 triệu tỷ đồng, huy động từ ngân sách, nguồn vốn ngoài ngân sách và các kênh hợp pháp khác...

Chia sẻ tại tọa đàm trong khuôn khổ Triển lãm và Hội nghị quốc tế về công nghệ đường sắt hiện đại và chuỗi cung ứng xây dựng hạ tầng (VRT & CONS 2025) được tổ chức từ ngày 12 - 15/11/2025, ông Nguyễn Danh Huy - Thứ trưởng Bộ Xây dựng nhận định, đường sắt là lĩnh vực đòi hỏi nguồn tài chính đặc biệt lớn và có thời gian thu hồi vốn dài. Vì vậy, Chính phủ đang hướng đến xây dựng cơ chế minh bạch, đột phá nhằm thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân và các nhà đầu tư nước ngoài.

Hiện nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước đã thể hiện sự quan tâm tới các dự án đường sắt cao tốc. Trong đó, VinSpeed (thuộc VinGroup), Thaco, liên danh Mekolor – Great USA, Công ty Xây dựng Thăng Long Quốc gia và Tổng công ty Vận tải Đường sắt Việt Nam đều bày tỏ mong muốn tham gia đầu tư. Tập đoàn Hòa Phát cũng đang nghiên cứu xây dựng nhà máy thép để cung cấp thép ray cho Dự án.

Đặc biệt, nhiều đối tác quốc tế cũng quan tâm và đưa ra nhiều khuyến nghị về kỹ thuật và tài chính để nhà đầu tư nước ngoài tham gia.

Ông Thilo Weigel - đại diện LogoMotive GmbH (Đức) cho biết, các doanh nghiệp quốc tế muốn tham gia vào một dự án mà nguồn vốn minh bạch, đó chính là cách Việt Nam thể hiện sự chuyên nghiệp và đáng tin cậy trên thị trường quốc tế.

Đại diện CRSC (Trung Quốc) đề xuất Việt Nam cần thiết lập các tiêu chuẩn kết nối và giao thức dữ liệu mạng cấp quốc gia cho đường sắt. Nhà nước nên tăng yêu cầu áp dụng công nghệ mới ngay từ khâu duyệt dự án và thiết kế, đồng thời có thể trợ cấp để khuyến khích. Đồng thời, nên tận dụng sự hợp tác với các doanh nghiệp nước ngoài để xây dựng các kế hoạch phù hợp với yêu cầu của Việt Nam.

Từ góc nhìn doanh nghiệp trong nước, ông Võ Tá Lương - Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thương mại, Tư vấn và Dịch vụ Vĩnh Hưng cho rằng, xuất phát điểm của công nghiệp đường sắt Việt Nam hiện còn rất khiêm tốn so với thế giới, trong khi yêu cầu công nghệ đối với các dự án đường sắt cao tốc lên đến 350 km/h lại thuộc nhóm tiên tiến hàng đầu. Nếu khung pháp lý và cơ chế hỗ trợ chưa hoàn thiện, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc ra quyết định đầu tư dài hạn.

Ông Lương cũng chỉ ra một trong những rào cản lớn là hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật và thiết kế chưa được đồng bộ, đặc biệt với đường sắt cao tốc. Việc mỗi dự án áp dụng tiêu chuẩn khác nhau khiến doanh nghiệp trong nước không dám đầu tư lớn vì không chắc sản phẩm, thiết bị của mình có đáp ứng được yêu cầu của từng dự án.

“Đồng bộ hóa tiêu chuẩn là điều kiện tiên quyết để tạo thị trường đủ lớn, thu hút doanh nghiệp đầu tư dài hạn và thúc đẩy nội địa hóa sâu hơn,” ông Lương kiến nghị.

Từ thực tế này, đại diện Công ty Cổ phần Thương mại, Tư vấn và Dịch vụ Vĩnh Hưng đề xuất Chính phủ cần sớm ban hành hệ thống quy định pháp luật và cơ chế ưu đãi hoàn chỉnh, bao gồm hành lang pháp lý rõ ràng để khuyến khích đầu tư vào công nghiệp đường sắt; chính sách ưu đãi thuế, tín dụng và ưu tiên trong lựa chọn nhà thầu cho doanh nghiệp nội địa.

Ngoài ra, cần đảm bảo tính ổn định và minh bạch của chính sách trong dài hạn để doanh nghiệp yên tâm triển khai dự án quy mô lớn, đặc biệt là trong mô hình PPP và hợp tác công nghệ quốc tế.

Theo ông Nguyễn Tiến Thịnh - Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam, cơ quan này đang phối hợp với các bộ, ngành xây dựng chính sách cụ thể về tiêu chuẩn, thuế và tài chính nhằm hỗ trợ quá trình chuyển giao công nghệ và hình thành ngành công nghiệp đường sắt hiện đại. 

Ngoài ra, theo các chuyên gia, dư địa phát triển của ngành đường sắt vẫn rất lớn khi thị phần vận tải đường sắt hiện mới chiếm khoảng 1% tổng khối lượng luân chuyển hàng hóa và hành khách. Việc đầu tư đường sắt cao tốc Bắc – Nam cùng các tuyến kết nối quốc tế sẽ mở ra cơ hội bứt phá cho cả nền kinh tế.