Nâng chất lượng vốn

Sau khi Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 102/2025/TT-BTC (ngày 29/10) sửa đổi Thông tư số 91/2020/TT-BTC về chỉ tiêu an toàn tài chính, thị trường xuất hiện loạt đồn đoán rằng, cơ quan quản lý sẽ giới hạn cho vay ký quỹ xuống mức 180% vốn chủ sở hữu.

Tuy nhiên, văn bản mới không quy định đến việc siết margin. Trần margin vẫn giữ nguyên ở mức 200% theo Quyết định 87/QĐ-UBCK năm 2017 do Ủy ban Chứng khoán Nhà nước ban hành và không bị điều chỉnh trong Thông tư số 102/2025/TT-BTC.

Cốt lõi của Thông tư số 102/2025/TT-BTC nằm ở việc nâng chuẩn hệ số an toàn vốn và chuẩn hóa cách tính vốn khả dụng nhằm phản ánh đúng chất lượng tài chính của các công ty chứng khoán.

Theo quy định mới, lợi nhuận sau thuế chỉ được tính vào vốn khả dụng khi đã thực hiện, loại bỏ tình trạng làm đẹp số liệu lợi nhuận tự doanh. Điều này hạn chế việc ghi nhận lợi nhuận tạm thời vào vốn và buộc doanh nghiệp ghi nhận giá trị tài sản một cách thực chất hơn.

Bên cạnh đó, Thông tư số 102/2025/TT-BTC điều chỉnh hệ số rủi ro thị trường theo hướng cởi mở hơn với tài sản chất lượng như cổ phiếu niêm yết, trái phiếu Chính phủ hoặc trái phiếu doanh nghiệp có xếp hạng tín nhiệm tốt. Ngược lại, tài sản kém thanh khoản hoặc bị hạn chế giao dịch sẽ chịu hệ số rủi ro cao hơn, qua đó hạn chế dòng vốn chảy vào các tài sản biến động mạnh.

Quy định về rủi ro tập trung tiếp tục được nhấn mạnh, trong đó các khoản đầu tư vượt ngưỡng 10%, 15% hoặc 20% vốn chủ sở hữu vào một tổ chức sẽ lần lượt phải cộng thêm 10%-20%-30% giá trị rủi ro thị trường. Đây không phải thay đổi mới so với Thông tư số 91/2020/TT-BTC nhưng được diễn đạt chặt chẽ hơn nhằm tránh việc các công ty chứng khoán “lách” quy định.

Một điểm quan trọng khác nằm ở phần rủi ro thanh toán. Các hợp đồng đặt cọc mua bất động sản và các khoản phải thu không thuộc nghiệp vụ chứng khoán sẽ phải áp dụng hệ số rủi ro 150%. Quy định này chặn lại tình trạng các công ty chứng khoán tham gia hoạt động ngoài ngành hoặc cho vay không gắn với nghiệp vụ cốt lõi. Trong khi đó, cách tính rủi ro hoạt động được điều chỉnh theo hướng linh hoạt hơn, cho phép đưa nhiều chi phí vận hành vào phần giảm trừ.

Về tổng thể, Thông tư số 102/2025/TT-BTC hướng tới chất lượng tài sản và năng lực quản trị rủi ro, không nhằm tác động trực tiếp tới quy mô cho vay ký quỹ. Các công ty chứng khoán không phải thu hồi ký quỹ hàng loạt, nhưng phải cơ cấu lại danh mục đầu tư và đảm bảo hệ số an toàn vốn tối thiểu 180% theo phương pháp tính mới.

Tác động phân hóa giữa các công ty chứng khoán

Những thay đổi trong Thông tư số 102/2025/TT-BTC tạo ra tác động phân hóa rõ rệt giữa nhóm công ty chứng khoán có nền tảng mạnh và nhóm doanh nghiệp quy mô nhỏ hoặc có danh mục tài sản rủi ro cao.

Các công ty chứng khoán nhỏ nắm giữ nhiều trái phiếu doanh nghiệp tín nhiệm thấp, tài sản hạn chế giao dịch hoặc từng tham gia cho vay ngoài ngành sẽ đối mặt với áp lực lớn. Việc bổ sung hệ số rủi ro 150% cho các khoản đặt cọc bất động sản và khoản phải thu không thuộc nghiệp vụ chứng khoán khiến các hoạt động này gần như không còn khả thi.

Các doanh nghiệp quy mô nhỏ cũng gặp khó trong việc tăng vốn, trong khi tỷ lệ vốn khả dụng mới buộc họ phải thu hẹp danh mục rủi ro và giảm tỷ trọng tài sản không cốt lõi. Điều này có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận ngắn hạn, nhưng phù hợp với xu hướng tái cơ cấu cần thiết trong toàn thị trường.

Ngược lại, các công ty chứng khoán lớn, có nền tảng tài chính vững mạnh, danh mục tự doanh lành mạnh và hệ thống quản trị rủi ro tốt gần như không chịu tác động đáng kể. Nhóm doanh nghiệp này lại có cơ hội mở rộng thị phần trong bối cảnh khách hàng có xu hướng chuyển dịch sang các đơn vị có chất lượng tài sản tốt, quản trị minh bạch và khả năng duy trì hệ số an toàn vốn ổn định.

Với thị trường chứng khoán, tác động của Thông tư số 102/2025/TT-BTC được đánh giá mang tính tích cực trong trung và dài hạn. Khi hệ thống vốn của các công ty chứng khoán được nâng chuẩn, mức độ rủi ro chung sẽ giảm, hạn chế tình trạng biến động cực đoan hoặc bán giải chấp dây chuyền như một số giai đoạn trước đây. Việc siết rủi ro tập trung và hoạt động ngoài ngành cũng giúp giảm các mắt xích yếu có thể gây bất ổn hệ thống.

Bên cạnh đó, việc đưa xếp hạng tín nhiệm vào đánh giá hệ số rủi ro là bước tiến quan trọng giúp thị trường tiệm cận các thông lệ quốc tế. Đây cũng là yếu tố quan trọng trong lộ trình nâng hạng thị trường, khi tính minh bạch và chuẩn mực quản trị là hai điều kiện then chốt được các tổ chức quốc tế đánh giá.

Nhìn chung, Thông tư số 102/2025/TT-BTC là một bước đi mang tính nền tảng nhằm củng cố cấu trúc thị trường. Các công ty chứng khoán buộc phải nâng cao chất lượng vốn, cơ cấu lại danh mục tài sản và tập trung vào nghiệp vụ cốt lõi. Nhờ vậy, hệ thống tài chính sẽ phát triển theo hướng an toàn hơn, minh bạch hơn và bền vững hơn, tạo dư địa cho thị trường chứng khoán Việt Nam nâng tầm trong giai đoạn tới.