Nguồn lực quan trọng trong phát triển bền vững nền kinh tế

Theo số liệu thống kê, tính đến năm 2024, cả nước có 671 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ hơn 50% vốn điều lệ. Tổng tài sản của doanh nghiệp nhà nước đạt hơn 5,6 triệu tỷ đồng, vốn chủ sở hữu đạt gần 3 triệu tỷ đồng, tổng doanh thu đạt gần 3,3 triệu tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế đạt hơn 227.000 tỷ đồng.

Trong cơ cấu kinh tế quốc dân, doanh nghiệp nhà nước không chỉ là chủ thể sản xuất, kinh doanh mà còn là lực lượng nòng cốt, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế, giữ vững an ninh năng lượng, an ninh lương thực, an ninh tài chính, quốc phòng - an ninh và an sinh xã hội. Khu vực doanh nghiệp nhà nước chiếm tỷ trọng lớn trong tổng đầu tư xã hội, đóng góp hơn 29% GDP và hơn 30% tổng thu ngân sách, là nguồn lực quan trọng bảo đảm cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Phát biểu tại Hội thảo "Vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong các ngành trọng yếu của nền kinh tế: Góc nhìn từ ngành hàng không" diễn ra ngày 14/10 vừa qua, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh nhấn mạnh, sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế nhà nước đã khẳng định vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, góp phần quan trọng vào tăng trưởng, ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội và nâng cao đời sống Nhân dân.

Doanh nghiệp nhà nước từng bước đổi mới, nhiều tập đoàn, tổng công ty có quy mô lớn, giữ vị trí trọng yếu trong các ngành thiết yếu của nền kinh tế và có khả năng cạnh tranh ở tầm khu vực. Trong suốt chặng đường đó, khu vực kinh tế nhà nước không chỉ là “công cụ vật chất” của Nhà nước, mà còn là lực lượng nòng cốt trong bảo đảm các cân đối lớn và giữ vững các trụ cột an ninh quốc gia… góp phần củng cố nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế độc lập, tự chủ.

Doanh nghiệp nhà nước tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt, chủ lực, bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế thông qua cung ứng ổn định các sản phẩm và dịch vụ thiết yếu... Bên cạnh đó, doanh nghiệp nhà nước cũng là lực lượng tham gia tích cực vào đầu tư hạ tầng chiến lược, phát triển vùng khó khăn, góp phần ổn định thị trường, kiểm soát lạm phát và dẫn dắt đổi mới trong các lĩnh vực mới như năng lượng tái tạo, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn.

Khơi thông nguồn lực hướng tới phát triển bền vững

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh đánh giá, hiệu quả của một số doanh nghiệp vẫn chưa tương xứng với nguồn lực được giao; năng lực cạnh tranh quốc tế còn hạn chế; vai trò tiên phong trong đổi mới, sáng tạo chưa thực sự nổi bật. Một số doanh nghiệp nhà nước vẫn hoạt động theo mô hình quản trị cũ, nặng về hành chính, chậm đổi mới cơ chế tài chính, chậm chuyển đổi số. Việc phối hợp giữa các cơ quan chủ sở hữu và doanh nghiệp có lúc chưa đồng bộ; thông tin, dữ liệu về vốn, tài sản nhà nước còn chưa được số hóa, gây khó khăn cho công tác quản lý, giám sát...

Trước thực tế đó, Luật số 68/2025/QH15 về quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp được ban hành, tạo hành lang pháp lý minh bạch, chuyển tư duy từ “quản lý chặt để không sai” sang “quản lý hiệu quả để tạo giá trị”. Luật tăng cường phân cấp, gắn trách nhiệm giải trình với hiệu quả đầu tư, mở rộng quyền tự chủ cho doanh nghiệp - một bước đột phá thể chế quan trọng.

Cùng với đó, Chính phủ đang xây dựng Đề án và Nghị quyết phát triển kinh tế Nhà nước, tập trung đổi mới cơ chế tài chính, quản trị, huy động vốn, đánh giá hiệu quả doanh nghiệp Nhà nước không chỉ qua lợi nhuận mà cả giá trị xã hội và môi trường - hướng tới phát triển bền vững. 

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho biết, trong quá trình xây dựng Dự thảo Nghị quyết về phát triển kinh tế nhà nước, Chính phủ đang xem xét, đề xuất một số mục tiêu và định hướng cụ thể. Trong đó hướng tới ít nhất ba doanh nghiệp vào nhóm 500 doanh nghiệp có doanh thu lớn nhất thế giới (Fortune Global 500); 100% tập đoàn, tổng công ty nhà nước áp dụng nguyên tắc quản trị tiên tiến theo chuẩn mực của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD).

Để đạt được các mục tiêu này, theo Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, cần triển khai đồng bộ một số nhóm giải pháp lớn như hoàn thiện cơ chế huy động và sử dụng vốn, phát huy hiệu quả nguồn lực nhà nước; Mở rộng hợp tác công - tư, khuyến khích doanh nghiệp nhà nước dẫn dắt chuỗi liên kết với doanh nghiệp tư nhân; thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện; gắn phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội. Cùng với đó, cần xem xét cơ chế để hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong khu vực doanh nghiệp nhà nước, với trung tâm nghiên cứu, quỹ đầu tư mạo hiểm và cơ chế thử nghiệm chính sách (sandbox) trong các lĩnh vực năng lượng, hạ tầng, logistics, công nghệ số…