Trong bối cảnh Internet phát triển mạnh mẽ và đặc biệt là mạng xã hội, các ứng dụng trao đổi, liên lạc (nhắn tin, gọi video call…) đang ngày càng phổ biến, trở thành một phần trong cuộc sống hàng ngày, lừa đảo trực tuyến có thể đến với bất kỳ ai. 

Cùng nêu cao tinh thần cảnh giác

Ai cũng biết nghệ sĩ Chí Trung là một người nổi tiếng trong làng nghệ thuật của Việt Nam và hiện đã nghỉ hưu, thuộc danh sách hưởng lương hưu từ cơ quan BHXH đã được 3 năm. Là người cao tuổi, lại đang hưởng lương hưu – thuộc diện “có tiền” nên nghệ sĩ Chí Trung cũng dễ nằm tầm ngắm của nhóm lừa đảo trực tuyến.

Theo một kịch bản quen thuộc, một người gọi điện đến - tự xưng tên Nam và yêu cầu nghệ sĩ Chí Trung khai báo số định danh, làm số định danh bảo hiểm điện tử… Với thiện chí hỗ trợ làm thủ tục, người tên Nam nói: Nếu anh bận thì đưa trước một số thứ để em làm tờ khai, lấy số định danh cho nhanh. Dù vậy, nghệ sĩ Chí Trung từ chối làm theo với lý do là nhà gần trụ sở cơ quan BHXH (cách vài trăm m), để hôm nào sẽ đến trực tiếp làm thủ tục.

Những tưởng câu chuyện sẽ kết thúc nhưng đối tượng lừa đảo vẫn kiên trì đeo bám. 4 ngày sau, vẫn tiếp tục là một cuộc điện đến và lần này bảo gặp người khác tên Nam. Nghệ sĩ Chí Trung chỉ nói lại một cách dí dỏm “hôm trước thì bảo là Nam, nay lại là Huy”, vậy là người gọi bên kia chỉ cười rồi cúp máy.

Câu chuyện “quen quen” và giống như hầu hết kịch bản lừa đảo trực tuyến, giả danh cán bộ nhà nước hay cán bộ cơ quan BHXH đã được ghi nhận trước đó. Nếu là một người bình thường chắc câu chuyện sẽ dừng lại ở đó, cho qua và may mắn đã không bị lừa đảo (nhờ tinh thần nêu cao cảnh giác). Tuy nhiên, với vai trò là một nổi tiếng, được nhiều người biết đến, nêu cao tinh thần chia sẻ vì cộng đồng, nghệ sĩ Chí Trung đã đến trước Trụ sở cơ quan BHXH, quay lại 1 clip ngắn kể lại câu chuyện, đồng thời nhấn mạnh cảnh báo: Đây là hành vi lừa đảo, giả danh cán bộ cơ quan BHXH.

Nội dung đăng kèm clip cũng rất hài hước, dí dỏm: Nghỉ hưu, hết hơi rồi mà bọn lừa đảo nó cũng chẳng tha đâu nhé các cụ…Nó gọi mấy lần hối thúc mình đến làm sổ định danh bảo hiểm điện tử. Nếu bận thì cung cấp dữ liệu, nó đặt chỗ trước cho đỡ vất vả, thương cụ lắm…kkk!

… ngăn chặn “từ sớm từ xa”

Mới đây, ngày 14/10 vừa qua, thêm một cơ quan BHXH địa phương phải phát đi cảnh báo về các hành vi giả mạo cán bộ để lừa đảo người dân. Cụ thể, thông tin từ BHXH tỉnh Hưng Yên cho biết, nhận được nhiều phản ánh từ người dân về việc một số đối tượng giả danh cán bộ cơ quan BHXH gọi điện thoại yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân như số căn cước công dân, mã số BHXH, số tài khoản ngân hàng... để phục vụ tích hợp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT), chỉ trả chế độ hưu trí, cập nhật ứng dụng VssID-BHXH số...

Ghi nhận từ những ngày đầu tháng 10 đến nay, tương tự như BHXH tỉnh Hưng Yên, nhiều cơ quan BHXH tại các địa phương khác đã phải liên tục phát đi cảnh báo tương tự. Đơn cử, ngay trong ngày 14/10, ngoài BHXH tỉnh Hưng Yên còn có BHXH tỉnh Gia Lai phát đi cảnh báo người dân phải nêu cao tinh thần cảnh giác trước các cuộc gọi mạo danh cán bộ BHXH, yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản. Trước đó là các cảnh báo của BHXH tỉnh: Tây Ninh, Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Lai Châu…

Ngay cả với BHXH Việt Nam, mặc dù ngay cả khi chưa ghi nhận trường hợp nào phản ánh bị lừa đảo, nhưng hệ thống cũng phải liên tục cảnh giác và phát đi các lưu ý, cảnh báo kịp thời. Mới đây, qua rà soát, giám sát trên không gian mạng, phát hiện trên có website giả mạo có tên miền, giao diện, hình ảnh tương tự với Cổng Dịch vụ công trực tuyến BHXH Việt Nam. Nhận thấy, website này có thể gây nhầm lẫn, có thể bị sử dụng để thực hiện các hành vi lừa đảo, đánh cắp thông tin cá nhân, ngay lập tức, BHXH Việt Nam đã phát đi cảnh báo vào ngày 10/10.

Tuy nhiên, có lẽ bao nhiêu cảnh báo của cơ quan nhà nước cũng khó có thể nói là đủ. Liên tục các vụ việc lừa đảo trực tuyến vẫn diễn ra. Các đối tượng lừa đảo theo sát chủ trương của nhà nước và liên tục làm mới kịch bản lừa đảo; hậu quả là vẫn có nhiều người dân “mắc bẫy” một cách đáng tiếc.

Trở lại với câu chuyện của nghệ sĩ Chí Trung. Clip ngắn chỉ 1 phút 47 giây của nghệ sĩ “về hưu” nhưng đã tạo hiệu ứng lan tỏa rất lớn với hàng trăm nghìn lượt xem, bày tỏ cảm xúc, cùng với đó là khoảng 650 lượt bình luận phía dưới. Nhiều cơ quan và cán bộ của hệ thống BHXH đã chia sẻ lại clip như một cách lan tỏa thông điệp nêu cao cảnh giác đến người dân, ngăn chặn “từ sớm từ xa” các hành vi lừa đảo.

Từ câu chuyện này có thể thấy, các hành vi phòng, chống lừa đảo trực tuyến có thể được thực hiện với bất kỳ ai, mọi lúc mọi nơi, nhất là từ chính những nạn nhân từng bị lừa đảo.

Dù vậy, điều đáng buồn hiện nay là không phải nạn nhân nào cũng chịu lên tiếng chia sẻ hay đơn giản là lan tỏa nội dung cảnh báo. Ngay cả các trường hợp bị mất tiền, một số cũng đành “im im” chịu thiệt. Theo khảo sát của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia thực hiện vào tháng 12/2024, chỉ có 45,69% người được hỏi trả lời có báo cáo với cơ quan chức năng. Đây là con số tỷ lệ khá thấp, dẫn đến nhiều khó khăn trong quá trình triển khai các biện pháp phòng, ngừa. Chỉ khi người dân, đặc biệt là những nạn nhân từng bị lừa đảo cùng lên tiếng chia sẻ, các kịch bản, hành vi lừa đảo mới được nhận diện và phòng tránh một cách hiệu quả trong cộng đồng. 

Phòng, chống lừa đảo không chỉ là trách nhiệm của cơ quan nhà nước hay những cán bộ công an làm công tác an ninh mạng. Chính tinh thần cảnh giác và sự chia sẻ của mỗi người dân sẽ tạo lá chắn phòng tuyến tốt hơn cả.