Không còn là những tranh chấp song phương về thuế quan hay cán cân thương mại, xung đột Mỹ - Trung đang lan rộng, khiến các nền kinh tế khác trên toàn cầu "đứng giữa hai làn đạn". Các diễn biến liên tiếp, từ chính sách thuế đến lệnh trừng phạt, đang đặt thế giới vào vòng xoáy bất định khó đoán.
Trật tự thương mại toàn cầu bị thách thức
Từ những tuyên bố ban đầu về việc “lấy lại công bằng cho nước Mỹ”, Tổng thống Donald Trump đã phát động một cuộc chiến thương mại chưa từng có với Trung Quốc, xóa bỏ những quy tắc thương mại đa phương vốn được duy trì trong nhiều thập kỷ. Thuế quan được sử dụng không chỉ như một công cụ kiểm soát nhập khẩu, mà còn như đòn bẩy địa chính trị nhằm tái thiết lập ảnh hưởng của Washington.
Trong tuần này, khi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) vừa công bố báo cáo kinh tế toàn cầu với dự báo tăng trưởng trung bình, thực tế thị trường lại diễn biến theo chiều hướng bất ổn hơn nhiều. Những con số không phản ánh hết được tình hình hỗn loạn mà nền kinh tế toàn cầu đang trải qua, khi vào lúc bản báo cáo còn đang được chuẩn bị, hàng loạt chính sách mới của Mỹ và Trung Quốc đã được ban hành, khiến mọi dự báo trở nên lỗi thời chỉ trong vài ngày.
Những “đòn đánh” liên tiếp
Đầu tuần này, Washington chính thức áp thuế mới lên gỗ, đồ nội thất và tủ bếp nhập khẩu, động thái khiến chi phí xây dựng nhà ở tại Mỹ được dự báo tăng mạnh. Cùng lúc, Bắc Kinh và Washington đồng thời triển khai vòng đầu tiên của các khoản phí cảng tăng cao dành cho tàu thuyền của nhau. Những biện pháp này không chỉ nhằm vào đối phương, mà ảnh hưởng trực tiếp tới chuỗi cung ứng toàn cầu.
Trung Quốc, quốc gia nắm tới 60 - 70% thị phần đất hiếm toàn cầu, liên tiếp tung đòn đáp trả chiến lược. Bằng việc siết chặt xuất khẩu các nguyên liệu thiết yếu cho sản xuất chip bán dẫn, điện thoại di động, tuabin gió và pin xe điện, Bắc Kinh không chỉ đánh vào kinh tế Mỹ mà còn gây sức ép lên châu Âu, Nhật Bản và nhiều ngành công nghiệp trụ cột toàn cầu.
Trong tháng tới, các biện pháp mới liên quan tới thiết bị sản xuất pin xe điện dự kiến có hiệu lực, tiếp tục gây chấn động đối với các hãng công nghệ và ô tô trên toàn thế giới.
Giữa dòng xoáy này, chứng khoán Mỹ ghi nhận mức giảm mạnh nhất kể từ tháng Tư, buộc Tổng thống Donald Trump phải dịu giọng, tạm thời hoãn công bố thêm các gói thuế mới. Tuy vậy, lời đe dọa áp mức thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc vẫn chưa bị rút lại, khiến doanh nghiệp toàn cầu rơi vào tình trạng chờ đợi và lo lắng.
Giáo sư Richard Portes, Trường Kinh doanh London, nhận định: “Quan hệ Mỹ - Trung rất dễ biến động. Không ai biết ngày mai sẽ ra sao, và đó là điều điển hình dưới chính quyền hiện tại”.
Đây không chỉ là cuộc đối đầu giữa hai con số thống kê kinh tế, mà là xung đột giữa hai cách tiếp cận với toàn cầu hóa. Một bên đề cao kiểm soát và “nước Mỹ trước tiên”, bên kia theo đuổi những mục tiêu chiến lược dài hạn với tầm nhìn hàng thập kỷ.
Các quốc gia "giữa hai làn đạn"
Điều đáng chú ý nhất là cuộc chiến này không chỉ là vấn đề song phương. Căng thẳng leo thang giữa hai siêu cường kinh tế đang ảnh hưởng đến phần còn lại của thế giới. Chẳng hạn, các hạn chế của Trung Quốc đối với kim loại và nam châm sẽ ảnh hưởng đến các nhà sản xuất ô tô châu Âu sử dụng những vật liệu này và vận chuyển chúng qua biên giới châu Âu. Trong khi đó, thuế đánh vào tàu sản xuất tại Trung Quốc cũng áp dụng cho cả các công ty vận tải biển không phải của Trung Quốc dừng chân tại các cảng của Mỹ.
Đầu tuần này, Trung Quốc tuyên bố đưa năm công ty con tại Mỹ của Hanwha - một tập đoàn Hàn Quốc - vào danh sách trừng phạt, cáo buộc họ “hỗ trợ và tiếp tay” cho Mỹ trong ngành đóng tàu. Những doanh nghiệp không phải Trung Quốc cũng có thể trở thành nạn nhân nếu vô tình đứng về một bên trong cuộc cạnh tranh.
Hầu như mọi nền kinh tế, từ các cường quốc công nghiệp đến các thị trường mới nổi, đều đang ở trong thế phải “chọn phe” hoặc “tự phòng vệ”.
Mexico, quốc gia nhập khẩu ô tô Trung Quốc lớn nhất ở Tây Bán cầu, tháng trước đã gây bất ngờ khi đề xuất mức thuế 50% đối với xe hơi Trung Quốc - động thái được cho là kết quả của sức ép trực tiếp từ Washington. Trong khi đó, Ấn Độ đã xích lại gần hơn với Trung Quốc sau khi chính quyền Tổng thống Donald Trump áp thuế tới 50% lên hàng hóa Ấn Độ vì New Delhi tiếp tục mua dầu từ Nga. Lần đầu tiên sau bảy năm, Thủ tướng Narendra Modi đã tham dự hội nghị kinh tế tại Trung Quốc - động thái này được coi là thông điệp: nếu bị cô lập, Ấn Độ vẫn có lựa chọn khác.
Châu Âu, đồng minh truyền thống của Mỹ, cũng bắt đầu cảm nhận sức ép từ những biến động này. Tuần qua, Liên minh châu Âu (EU) công bố loạt thuế trừng phạt riêng đối với thép nhập khẩu vào khối 27 quốc gia thành viên, với mức trừng phạt lên tới 50%. Mức thuế này được cho là nhắm vào Trung Quốc, quốc gia bị cáo buộc bán phá giá thép trên thị trường toàn cầu. Mức thuế này cũng được đưa ra nhằm mục đích giúp EU có vị thế đàm phán tốt hơn với Mỹ.
Ủy ban châu Âu tuyên bố rõ ràng: “Liên minh sẵn sàng hợp tác với các quốc gia cùng chí hướng để bảo vệ nền kinh tế trước tình trạng dư cung toàn cầu. Chúng tôi sẽ tiếp tục tìm cách phối hợp với Mỹ”.
Cùng lúc, Canada, Brazil và Mexico cũng triển khai các biện pháp tự vệ công nghiệp. “Chủ nghĩa bảo hộ” đang quay trở lại như một xu thế mới, đúng vào thời điểm toàn cầu hóa tưởng như đã không thể đảo chiều.
Thế giới gắn kết trong bất định
Kể từ khi ông Donald Trump nhậm chức Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ hai, những thay đổi trong chính sách thương mại toàn cầu đã diễn ra với tốc độ lúc nhanh lúc chậm, tác động theo những cách rộng rãi và khó lường. Tuy nhiên theo giáo sư Lucrezia Reichlin tại Trường Kinh doanh London, mặc dù chính sách thương mại thường xuyên thay đổi và các chính sách bảo hộ tăng mạnh, nền kinh tế toàn cầu vẫn gắn kết sâu sắc hơn bao giờ hết, ngay cả khi trọng tâm chuyển dịch về phía châu Á và rời xa phương Tây.
Theo các chuyên gia, dù hiện nay tăng trưởng đang chậm lại ở cả Mỹ và Trung Quốc, các chuỗi cung ứng công nghệ, năng lượng và bán lẻ toàn cầu sẽ không thể tách rời chỉ bằng một vài quyết định thuế quan.
Một tương lai nhiều câu hỏi
Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung không chỉ là tranh chấp về thâm hụt thương mại hay sản xuất nội địa. Nó đặt lại câu hỏi: liệu trật tự thương mại đa phương - nền tảng của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), IMF và các hiệp định quốc tế - có đang bước vào thời kỳ thoái trào?
Giáo sư Portes kết luận: “Trung Quốc có mục tiêu ổn định, rõ ràng và kiên định, trong khi chính quyền của Tổng thống Donald Trump thay đổi từng ngày, từ quan điểm đến chính sách. Mức độ bất định là rất lớn, và điều đó gây hệ lụy sâu rộng cho nền kinh tế toàn cầu”.
Những đợt thuế quan mới, những vòng trừng phạt tiếp theo vẫn còn đang được hai siêu cường soạn thảo. Trong lúc đó, các quốc gia còn lại, dù là cường quốc hay quốc gia đang phát triển, đều phải tự mình tìm câu trả lời: làm thế nào để tồn tại và phát triển trong một thế giới nơi thương mại không còn là sân chơi chung, mà là “chiến trường” giữa các siêu cường?
