Đây là nhận định được nhiều ý kiến thống nhất đưa ra tại Hội thảo góp ý dự thảo Luật Đầu tư kinh doanh do Bộ Tài chính phối hợp cùng Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 24/9 tại Hà Nội.

Đẩy mạnh phân cấp phân quyền trong các nhóm chính sách lớn

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Hoàng Mạnh Phương - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Tài chính) cho biết hiện tại, Bộ Tài chính đang chủ trì soạn thảo dự thảo Luật Đầu tư kinh doanh thay thế cho Luật Đầu tư 2020. Dự án Luật Đầu tư kinh doanh sửa đổi trên tinh thần tích cực đẩy mạnh phân cấp, phân quyền với 5 nhóm chính sách lớn, trọng tâm nhất là nhóm chính sách chấp thuận chủ trương đầu tư. Đây được đánh giá là những bước tiến tích cực góp phần cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư kinh doanh.

Thông tin cụ thể về dự thảo mới nhất, ông Hồ Tuấn Đạt - thành viên Ban soạn thảo luật của Bộ Tài chính cho biết, Dự thảo Luật có 6 chương, 47 điều và 4 phụ lục. Dự thảo có nhiều điểm mới như lược bỏ 24 ngành, nghề ra khỏi danh mục kinh doanh có điều kiện, thu hẹp các dự án thuộc diện phải chấp thuận chủ trương đầu tư, chỉ tập trung vào những dự án ảnh hưởng lớn đến môi trường, quốc phòng, an ninh...

Đặc biệt, nhà đầu tư thực hiện dự án thuộc trường hợp giao đất, cho thuê đất thông qua đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư không cần thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư... Các quy định tại dự thảo Luật nếu được thông qua và ban hành dự báo sẽ tác động nhiều tới các nhà đầu tư và môi trường kinh doanh Việt Nam.

Tinh thần cải cách mạnh mẽ, cởi mở vì doanh nghiệp và nhà đầu tư

Đánh giá cao những bước tiến tích cực của dự thảo Luật, ông Đậu Anh Tuấn -  Phó Tổng thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI nhận định, việc sửa đổi toàn diện Luật Đầu tư, thay thế bằng một đạo luật mới với tên gọi “Luật Đầu tư Kinh doanh” là một bước đi rất kịp thời, cần thiết và có ý nghĩa chiến lược.

Đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay khi những yêu cầu mới về đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số, ứng phó với biến đổi khí hậu, cạnh tranh khu vực và toàn cầu, cũng như đòi hỏi từ các nhà đầu tư về một môi trường kinh doanh minh bạch, hiệu quả, ổn định và có khả năng dự báo cao… đang đặt ra những thách thức lớn đối với hệ thống thể chế pháp luật hiện hành.

Đặc biệt, ông Tuấn nhấn mạnh dự thảo Luật lần này thể hiện tinh thần cải cách mạnh mẽ, với nhiều điểm mới quan trọng được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao. Cụ thể, một số nội dung cải cách rất đáng khích lệ trong Dự thảo được cộng đồng doanh nghiệp ghi nhận, như: Cắt giảm mạnh mẽ các ngành, nghề kinh doanh có điều kiện - một trong những rào cản lớn nhất đối với quyền tự do kinh doanh; Đơn giản hoá thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, thu hẹp diện dự án phải thực hiện thủ tục xin chấp thuận chủ trương đầu tư; phân cấp mạnh mẽ về thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư.

Bên cạnh đó, dự thảo cũng đưa ra quy định theo hướng cho phép nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp trước khi có dự án cụ thể, tạo sự bình đẳng giữa nhà đầu tư trong nước và nước ngoài; thay đổi cách tiếp cận trong ưu đãi đầu tư, hướng tới các ngành nghề thực sự có giá trị gia tăng cao, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển bền vững; đề xuất các phương án cải cách lớn đối với quản lý đầu tư ra nước ngoài, phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam, theo hướng bỏ Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư ra nước ngoài.

5 điểm cần tiếp tục hoàn thiện 

Bên cạnh những điểm tích cực, ông Đậu Anh Tuấn cũng nhấn mạnh một số điểm dự thảo cần tiếp tục hoàn thiện từ góc độ nhìn nhận của cộng đồng doanh nghiệp.

Thứ nhất, cần làm rõ ranh giới giữa thẩm quyền của các luật khác nhau, tránh tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa Luật Đầu tư Kinh doanh và các luật chuyên ngành như Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh Bất động sản, Luật Quy hoạch… Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến việc “dự án bị treo”, “thẩm định đi thẩm định lại”, gây lãng phí thời gian, chi phí và cơ hội kinh doanh.

Thứ hai, về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư: Đây là một nội dung đang nhận được nhiều ý kiến khác nhau. Nhiều doanh nghiệp cho rằng việc phải chấp thuận chủ trương đầu tư khiến quy trình trở nên phức tạp, kéo dài, trong khi các giai đoạn sau đó dự án đã chịu sự điều chỉnh bởi nhiều luật chuyên ngành. Câu hỏi đặt ra là: có nên tiếp tục duy trì thủ tục này hay không, và nếu có, thì phạm vi, đối tượng áp dụng cần được xác định thế nào cho hợp lý?

Thứ ba, liên quan đến cơ chế kiểm soát việc ban hành ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Việc Luật Đầu tư 2014 quy định Danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện đã tạo ra bước tiến lớn về minh bạch. Tuy nhiên, thực tế gần đây cho thấy việc bổ sung ngành nghề mới vào Danh mục diễn ra khá dễ dàng, đôi khi chỉ dựa trên giải trình chính sách chưa thực sự thuyết phục. Điều này đặt ra thách thức về tính hiệu quả của cơ chế kiểm soát, và nguy cơ tái diễn tình trạng tùy nghi trong việc ban hành ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, điều kiện kinh doanh.

Thứ tư, các quy định về ưu đãi đầu tư cần được thiết kế gắn với hiệu quả thực tế, có điều kiện rõ ràng và dễ kiểm chứng. Tránh tình trạng ưu đãi theo phong trào, hoặc ưu đãi mà không đánh giá được tác động lan tỏa về công nghệ, việc làm, chuyển đổi chuỗi giá trị tại địa phương.

Thứ năm, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân cấp, phân quyền đi đôi với phân trách nhiệm và tăng cường giám sát. Việc giao thẩm quyền cho địa phương là cần thiết, nhưng phải đi kèm với năng lực thực thi và trách nhiệm giải trình, tránh tình trạng mạnh ai nấy làm, gây khó khăn cho nhà đầu tư.

Tiếp tục thu hẹp diện chấp thuận chủ trương đầu tư

Từ góc độ đại diện cho nhà đầu tư nước ngoài, ông Nguyễn Anh Tuấn - Chủ tịch Hiệp hội nhà đầu tư nước ngoài (VAFIE) nhấn mạnh sự cần thiết tiếp tục thu hẹp các dự án thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư.

Theo đại diện VAFIE, chỉ những dự án lớn, có tác động đến môi trường và kinh tế - xã hội mới cần đến thủ tục này. Đối với hoạt động đầu tư ra nước ngoài, theo ông Tuấn, việc giữ cấp giấy chứng nhận đăng ký là cần thiết để nhà đầu tư có cơ sở pháp lý chuyển vốn và thu hồi lợi nhuận.

Bày tỏ đồng tình với đề xuất của Ban soạn thảo cho phép nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp trước khi có dự án cụ thể, ông Tuấn khẳng định đây là bước tiến phù hợp với bối cảnh hội nhập, tạo điều kiện để các tập đoàn lớn mở rộng hoạt động tại Việt Nam.

Trên góc nhìn chuyên gia, ông Nguyễn Nội - nguyên Phó Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài cho rằng danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện phải được quy định tại luật, không thể đưa xuống nghị định. Điều này đảm bảo tính chặt chẽ và minh bạch. Ông cũng đề nghị làm rõ quy định về các dự án lớn, như đường sắt tốc độ cao, để tránh bỏ sót những dự án có tác động lớn đến ngân sách và xã hội.