Trong bối cảnh đó, năng lực chống chịu rủi ro đang trở thành thước đo mới, có khả năng tái định vị toàn bộ cấu trúc các công ty chứng khoán (CTCK), phản ánh chuyển dịch chiến lược từ tăng trưởng theo chiều rộng sang ưu tiên chất lượng vốn, quản trị rủi ro và khả năng hấp thụ biến động trong mọi điều kiện thị trường.

Chu kỳ mới của thị trường và yêu cầu “chống chịu cao hơn”

TTCK năm 2025 chứng kiến sự trở lại mạnh mẽ của nhà đầu tư cá nhân, kéo theo thanh khoản cải thiện và nhu cầu ký quỹ tăng nhanh. Đây là lực đẩy giúp lợi nhuận ngành phục hồi, nhưng đồng thời cũng khiến biên độ biến động lớn hơn khi thị trường bước vào vùng định giá cao.

Báo cáo “Báo cáo cập nhật ngành chứng khoán: 9 tháng năm 2025” của VIS Rating cho thấy rủi ro tài sản toàn ngành giảm từ 19% xuống 17%. Sự cải thiện này phản ánh mức độ phân tán rủi ro tốt hơn, khi tỷ trọng margin tập trung vào một nhóm nhỏ nhà đầu tư lớn đã giảm đáng kể. Đồng thời, danh mục trái phiếu được tái cơ cấu theo hướng an toàn hơn, giảm áp lực cho hệ thống.

Những thay đổi này cho thấy TTCK Việt Nam đang bước sang một chu kỳ mới: quy mô lớn hơn, tốc độ giao dịch nhanh hơn và mức đòn bẩy cao hơn. Chính vì vậy, khả năng “chịu rủi ro” trở thành chỉ dấu quan trọng để đánh giá sức khỏe của mỗi CTCK. Khi dư nợ margin toàn hệ thống tiến gần mức 380.000–400.000 tỷ đồng, năng lực duy trì thanh khoản ổn định và hấp thụ các cú sốc giá sẽ là tiêu chí phân biệt các doanh nghiệp có nền tảng bền vững.

Khác với giai đoạn 2021–2022, cấu trúc rủi ro hiện tại đã bớt tập trung. Khi các khoản vay lớn không còn chiếm tỷ trọng quá cao, thị trường cũng giảm nguy cơ chịu các hiệu ứng dây chuyền khi giá cổ phiếu điều chỉnh mạnh. Nhờ vậy, nhiều CTCK có khả năng vận hành ổn định hơn trong các nhịp rung lắc ngắn hạn.

Trong bối cảnh tiêu chuẩn an toàn của thị trường được nâng lên rõ rệt, áp lực đối với ổn định vận hành, thanh khoản và quản trị rủi ro ngày càng lớn hơn. Các CTCK buộc phải tái nhìn nhận cấu trúc vốn, danh mục tài sản và cách thức mở rộng dư nợ ký quỹ để phù hợp với mặt bằng chuẩn mực mới.

Tái phân loại ngành: từ “vốn lớn” sang “chịu rủi ro tốt”

VIS Rating ghi nhận sự phân hóa ngày càng rõ giữa các nhóm CTCK trong năm 2025, phản ánh qua khả năng duy trì chất lượng vốn, kiểm soát rủi ro và mức độ linh hoạt trong mở rộng dư nợ ký quỹ – những yếu tố đang trở thành tiêu chuẩn phân loại quan trọng hơn nhiều so với quy mô vốn thuần túy.

Nhóm CTCK liên kết ngân hàng tiếp tục dẫn dắt nhờ nền tảng vốn mạnh và khả năng tiếp cận tín dụng thuận lợi. Các kế hoạch tăng vốn quy mô lớn – có doanh nghiệp gần như nhân đôi vốn chủ sở hữu – tạo dư địa mở rộng hạn mức ký quỹ, đồng thời củng cố bộ đệm hấp thụ rủi ro khi thị trường biến động.

Trong khi đó, việc điều chỉnh tăng hệ số rủi ro trái phiếu thêm tối đa 10% theo quy định mới tạo áp lực lên các CTCK có tỷ trọng tự doanh lớn. Những đơn vị có nguồn vốn dài hạn và cấu trúc vốn dày sẽ thích ứng tốt hơn, trong khi các doanh nghiệp nhỏ, tăng vốn chậm hoặc phụ thuộc nhiều vào vốn vay sẽ đối diện khó khăn trong duy trì tốc độ tăng trưởng.

Nhóm CTCK có tỷ trọng đầu tư cổ phiếu lớn cũng ghi nhận hiệu quả cải thiện đáng kể. ROAA trung bình của CTCP Chứng khoán VIX (VIX), CTCP Chứng khoán Sài Gòn – Hà Nội (SHS) và CTCP Chứng khoán Vietcap (VCI) đạt 11,6% trong quý III/2025 – mức vượt trội so với mặt bằng chung. Lợi nhuận từ tự doanh trở thành nguồn bổ sung vốn quan trọng, tạo thêm “lớp giáp” bảo vệ trước các nhịp biến động mạnh.

Tuy vậy, nhóm này cũng đối diện yêu cầu kiểm soát rủi ro danh mục chặt chẽ hơn, đặc biệt khi thị trường thu hút sự tham gia của dòng vốn ngoại vốn có tiêu chuẩn cao về an toàn và minh bạch.

Ngược lại, nhóm CTCK nước ngoài chịu bất lợi khi khả năng tăng vốn hạn chế khiến họ tiến gần trần 200% vốn chủ sở hữu trong cho vay ký quỹ. Điều này làm thu hẹp dư địa tăng trưởng và gia tăng áp lực rủi ro. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng mạnh, sự khác biệt giữa nhóm nội – linh hoạt về vốn – và nhóm ngoại sẽ còn rõ nét hơn.

Về cấu trúc nguồn vốn, việc gia tăng tỷ trọng vốn dài hạn, đặc biệt thông qua phát hành trái phiếu, được xem là hướng đi quan trọng. Nhiều CTCK lớn chủ động huy động vốn kỳ hạn dài để giảm phụ thuộc vào nguồn vốn ngắn hạn, qua đó tăng khả năng chống chịu trong môi trường biến động.

Năm 2026: năng lực chống chịu rủi ro là chìa khóa đón dòng vốn mới

VIS Rating cho biết, chất lượng nguồn vốn của ngành đã có sự cải thiện đáng kể trong 9 tháng năm 2025, thể hiện ở việc tỷ trọng vốn dài hạn tăng và mức độ an toàn vốn được củng cố. Đây là nền tảng quan trọng giúp nhiều CTCK duy trì thanh khoản ổn định khi thị trường đối mặt với các nhịp điều chỉnh mạnh trong năm 2026.

Khi Việt Nam thuộc nhóm Thị trường Mới nổi thứ cấp, dòng vốn ETF và vốn chủ động được dự báo sẽ mở rộng mạnh trong giai đoạn 2026–2027. Điều này giúp tăng chiều sâu thị trường, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao hơn đối với CTCK – các tổ chức giữ vai trò trung tâm trong chuỗi thanh khoản và quản trị rủi ro.

Các quỹ ngoại tiếp tục ưu tiên những CTCK có bộ đệm vốn tốt, cấu trúc rủi ro an toàn và khả năng chịu đựng tổn thất hiệu quả. Do đó, những đơn vị sở hữu “sức bền rủi ro” cao sẽ nằm trong nhóm hưởng lợi nhất từ dòng vốn mới.

Trong chu kỳ mới của thị trường, năng lực chống chịu rủi ro không chỉ là tiêu chí an toàn mà đang trở thành lợi thế cạnh tranh cốt lõi của CTCK. Những doanh nghiệp có cấu trúc vốn bền vững, đòn bẩy hợp lý và tài sản chất lượng cao sẽ chủ động hơn trong mở rộng thị phần và gia tăng vai trò trên thị trường.

Ngược lại, các doanh nghiệp chưa kịp củng cố nền tảng, phụ thuộc vào vốn ngắn hạn hoặc mở rộng margin nhanh hơn khả năng hấp thụ rủi ro sẽ phải điều chỉnh chiến lược, thậm chí tái cấu trúc hoạt động để đáp ứng yêu cầu vận hành của thị trường mới.

Việc tiêu chuẩn thị trường đã được nâng lên một mặt bằng mới khiến quản trị rủi ro trở thành yếu tố định hình lại cấu trúc cạnh tranh của toàn ngành. Và trong bối cảnh thị trường bước vào giai đoạn 2026 với nhiều biến động khó lường, “sức bền rủi ro” sẽ là thước đo then chốt tái định vị vị thế của các CTCK.