Kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều thách thức

Ngay từ năm 2021, Chính phủ và các bộ, ngành đã ban hành 33 văn bản quy phạm pháp luật để cụ thể hóa chương trình, tạo hành lang pháp lý đồng bộ cho các địa phương triển khai. Ban Chỉ đạo các cấp được thành lập từ năm 2021, bảo đảm sự chỉ đạo thống nhất từ trung ương tới cơ sở, khắc phục tình trạng chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm.

Trong suốt giai đoạn 2021–2024, trên 734.000 lượt cán bộ, công chức, cộng tác viên giảm nghèo đã được tập huấn, góp phần nâng cao năng lực thực thi chính sách. Cùng với đó, hơn 6.700 đoàn kiểm tra, giám sát được tổ chức, bảo đảm chính sách đến đúng đối tượng thụ hưởng.

Về kết quả định lượng, đến cuối năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm còn 1,93%, mức giảm bình quân 1,03%/năm, nằm trong chỉ tiêu Quốc hội giao (1–1,5%/năm). Ở vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo, có 35,2% số xã đặc biệt khó khăn thoát khỏi tình trạng nghèo, vượt mục tiêu 30%.

Các chỉ số xã hội quan trọng cũng được cải thiện. Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 16 tuổi giảm còn 25,42% (thấp hơn nhiều so với ngưỡng mục tiêu 34%). Gần 90.000 hộ nghèo và cận nghèo đã nhận hỗ trợ nhà ở bền vững trong giai đoạn 2021–2024. Bên cạnh đó, 4.966 công trình hạ tầng thiết yếu đã được xây dựng hoặc duy tu, cải thiện điều kiện sống và tạo cơ hội phát triển kinh tế.

Trong lĩnh vực sinh kế, tính đến 2024, chương trình đã triển khai hơn 10.500 mô hình hỗ trợ (so với mục tiêu ban đầu chỉ 1.000 mô hình). Trên 134.000 lao động thuộc hộ nghèo và cận nghèo được kết nối việc làm, vượt 34% chỉ tiêu kế hoạch.

Dù kết quả khả quan, tính bền vững của thành quả giảm nghèo giai đoạn 2021–2025 vẫn còn hạn chế. Chênh lệch giàu nghèo giữa các vùng miền chưa thu hẹp rõ rệt. Các tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và một số địa bàn ven biển vẫn có tỷ lệ nghèo cao.

Nguy cơ tái nghèo vẫn hiện hữu, nhất là với những hộ mới thoát nghèo nhưng nền tảng kinh tế còn mong manh. Biến động do dịch bệnh, thiên tai, mất mùa hoặc khủng hoảng việc làm có thể khiến nhiều hộ quay trở lại tình trạng nghèo. Trong khi đó, nguồn lực phân bổ vẫn chưa đáp ứng đầy đủ: ngân sách trung ương giai đoạn 2021–2025 khoảng 44.607 tỷ đồng, bổ sung thêm từ địa phương (2.882 tỷ) và xã hội hóa (8.903 tỷ), song vẫn thấp so với nhu cầu thực tế.

Ngoài ra, một số địa phương triển khai còn nặng tính hành chính, chưa tạo điều kiện để người dân trở thành chủ thể thực sự của quá trình giảm nghèo.

Gắn với phát triển kinh tế nông thôn và chuyển đổi xanh

Thực tiễn giai đoạn này rút ra nhiều bài học. Vai trò lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của cấp ủy, chính quyền là nhân tố quyết định. Đặt người dân làm trung tâm của chính sách giúp giảm nghèo bền vững hơn. Bên cạnh đó, cần huy động đa dạng nguồn lực, kết hợp ngân sách nhà nước với doanh nghiệp, xã hội hóa và vốn ODA.

Đặc biệt, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý, giám sát đã chứng minh tính hiệu quả, cần tiếp tục được nhân rộng.

Trong giai đoạn mới, mục tiêu đến năm 2030 là không còn hộ nghèo nào theo bộ tiêu chí nghèo đa chiều ban hành cho giai đoạn 2022–2025. Đến năm 2035, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều toàn quốc dự kiến giảm xuống dưới 1%. Để đạt được, cần điều chỉnh Bộ tiêu chí quốc gia cho phù hợp, hoàn thiện thể chế theo hướng phân cấp mạnh cho địa phương, tăng cường giám sát bằng công nghệ số. Giảm nghèo phải gắn với phát triển kinh tế nông thôn, chương trình OCOP, du lịch cộng đồng và chuyển đổi xanh.

Bên cạnh đó, cần chú trọng đào tạo nghề và tạo việc làm bền vững cho người nghèo, bảo đảm tiếp cận y tế, giáo dục, dịch vụ xã hội. Hỗ trợ phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật và đồng bào dân tộc thiểu số phải được đặt ưu tiên trong mọi chính sách.

Chương trình giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021–2025 đã chứng minh hiệu quả với tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh, nhiều công trình hạ tầng được hoàn thiện, sinh kế được mở rộng. Nhưng bài toán lớn hơn cho giai đoạn tới là làm thế nào để kết quả này thật sự vững chắc, tránh tình trạng thoát nghèo “mong manh”.

Muốn vậy, giảm nghèo không thể chỉ đo bằng tỷ lệ phần trăm, mà phải đánh giá bằng chất lượng sống và khả năng chống chịu của người dân trước biến động. Khi giảm nghèo gắn chặt với phát triển bao trùm, công bằng và bền vững, thành quả mới thật sự lâu dài và góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng, các nhóm dân cư.