Nắm giữ các lĩnh vực chiến lược, thiết yếu với sự phát triển kinh tế

Doanh nghiệp nhà nước mà trọng tâm là các Tập đoàn, Tổng công ty nhà nước tiếp tục đóng vai trò chi phối, chủ đạo trong những ngành, lĩnh vực có tính chất chiến lược, thiết yếu đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Đồng thời, là công cụ quan trọng để thực hiện ổn định nền kinh tế vĩ mô, đối phó với những biến động của thị trường, kiềm chế lạm phát, bảo đảm cân bằng về đầu tư phát triển theo vùng, miền; góp phần xây dựng và phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng cần thiết cho nền kinh tế (hạ tầng giao thông, nông nghiệp nông thôn, năng lượng, viễn thông), thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại.

Bên cạnh nhiệm vụ sản xuất kinh doanh, nhiều doanh nghiệp nhà nước tham gia thực hiện các nhiệm vụ chính trị - xã hội, bình ổn giá, phát triển kinh tế gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh, giữ vững chủ quyền quốc gia và nâng cao uy tín, thúc đẩy quan hệ về kinh tế, chính trị, xã hội, ngoại giao đối ngoại giữa Việt Nam và các nước trong khu vực và trên thế giới.

Chia sẻ tại tại Diễn đàn kinh tế với chủ đề “Doanh nghiệp nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt” diễn ra tại Hà Nội ngày 20/11, bà Nguyễn Thu Thuỷ - Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp Nhà nước (Bộ Tài chính) nhấn mạnh, mặc dù số lượng doanh nghiệp nhà nước nhỏ (trung bình giai đoạn 2017 - 2023 chỉ chiếm 0,23% tổng số doanh nghiệp) nhưng doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò quan trọng.

Lấy dẫn chứng về điều này, bà Nguyễn Thu Thuỷ đưa ra các con số cụ thể đối với các Tổng Công ty, tập đoàn nhà nước. Đơn cử như trong lĩnh vực điện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã đảm bảo nguồn điện cho hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng. Theo đó, năm 2024, tổng công suất đặt nguồn điện toàn hệ thống đạt 82.400 MW, tăng khoảng 1.500 MW so với năm 2023, trong đó, nguồn điện năng lượng tái tạo chiếm tỷ trọng 26%.

Trong lĩnh vực tìm kiếm, thăm dò, khai thác và chế biến dầu khí - Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam (PVN) đã khẳng định thương hiệu vững mạnh, vị thế là một tập đoàn kinh tế - kỹ thuật hàng đầu, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng; đạt vị trí thứ 11 khu vực Đông Nam Á, thuộc Top 5 các doanh nghiệp năng lượng trong khu vực, Top 1 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam.

Trong lĩnh vực kinh doanh, bán lẻ xăng dầu, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) chiếm khoảng 50% thị phần, các doanh nghiệp thuộc các Tập đoàn kinh tế và Tổng công ty nhà nước khác chiếm 34,5% thị phần.

Hay như trong ngành Công nghiệp điện tử viễn thông, Tập đoàn Viễn thông quân đội Việt Nam (Viettel), Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT), Tổng công ty Viễn thông Mobifone (MobiFone) đã chiếm hơn 97% thị phần thuê bao các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ băng rộng di động mặt đất, trên 95% thị phần thuê bao dịch vụ điện thoại cố định mặt đất, trên 96% thị phần thuê bao dịch vụ điện thoại di động mặt đất, trên 80% thị phần thuê bao dịch vụ băng rộng cố định mặt đất. “Các doanh nghiệp nhà nước này đóng vai trò then chốt trong việc triển khai hiệu quả các dự án về Chính phủ điện tử, chính quyền số; là lực lượng nòng cốt trong bảo vệ lợi ích quốc gia và đảm bảo thông tin liên lạc thông suốt phục vụ các sự kiện quan trọng của Đảng, Nhà nước”- Bà Nguyễn Thu Thuỷ nhấn mạnh.

Ngoài ra, còn nhiều các lĩnh vực then chốt, trọng điểm được doanh nghiệp nhà nước đảm đương như trong phát triển hạ tầng giao thông, vận tải, logictics có Tổng công ty Hàng không Việt Nam (VNA), Tổng công ty Hàng hải Việt Nam, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn nắm giữ hạ tầng kinh tế quan trọng của đất nước.

Trong lĩnh vực lương thực có Tổng công ty Lương thực miền Nam - Vinafood II, Tổng công ty Lương thực miền Bắc - Vinafood I là những doanh nghiệp dẫn đầu cả nước về xuất khẩu gạo, thực hiện nhiệm vụ dự trữ, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, bình ổn thị trường, cung ứng gạo cho các chương trình cứu trợ, viện trợ quốc tế.

Đặc biệt trong giai đoạn đại dịch Covid-19, thiên tai, lũ lụt… bên cạnh đóng góp kinh phí vào quỹ phòng chống Covid - 19, phòng chống thiên lũ lụt… các doanh nghiệp nhà nước đã tham gia nhiều hoạt động quan trọng, góp phần ổn định kinh tế đất nước và đời sống người dân như: cung cấp miễn phí nhiều nền tảng số, khai báo y tế, truy vết, giám sát cách ly, học tập và làm việc trực tuyến; giảm giá dịch vụ viễn thông; tham gia vận chuyển vật tư, thiết bị, con người vào vùng dịch; giảm giá cước viễn thông, giảm giá điện cho người dân, ủng hộ trang thiết bị y tế kịp thời cho công tác chống dịch, cung cấp kho lạnh để bảo quản vắc xin...

Còn nhiều thách thức cần “khơi thông”

“Có thể thấy, tuy số lượng doanh nghiệp nhà nước đã giảm mạnh, quy mô vốn và tài sản đã thu hẹp đáng kể so với tương quan với các khu vực khác nhưng doanh nghiệp nhà nước đã có nhiều nỗ lực nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh, cải thiện hiệu suất lao động, đóng góp tích cực vào ngân sách nhà nước, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo an sinh - xã hội và an ninh - quốc phòng của đất nước. Cùng với đó, doanh nghiệp nhà nước đã và đang thực hiện tốt vai trò là trụ cột của nền kinh tế, góp phần thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tái cấu trúc nền kinh tế”- Bà Nguyễn Thu Thuỷ nói.

Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp nhà nước cũng nhận định, bên cạnh những thành tựu đạt được, doanh nghiệp nhà nước cũng đang đối mặt với nhiều thách thức. Trong đó, vai trò của doanh nghiệp nhà nước trong dẫn dắt, tạo động lực cho doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế.

Chỉ một số Tập đoàn, Tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Hầu hết các doanh nghiệp nhà nước còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để doanh nghiệp khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ.

Nguồn lực về vốn, tài sản của doanh nghiệp nhà nước chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho doanh nghiệp đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro.

Cùng với đó, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế. Hoạt động đầu tư của doanh nghiệp nhà nước chủ yếu vẫn mang tính đơn lẻ, chưa có sự phối hợp, liên kết, tận dụng thế mạnh trong các lĩnh vực, chưa tham gia sâu, rộng hội nhập kinh tế quốc tế, chưa chủ động tiên phong trong việc hình thành chuỗi giá trị trong nước và quốc tế.

Bà Nguyễn Thu Thuỷ nhận định, trong bối cảnh mục tiêu đặt ra trong giai đoạn tới là nước ta trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao vào năm 2030; trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045; duy trì tốc độ tăng trưởng “2 con số” trong giai đoạn 2026 - 2030; đòi hỏi doanh nghiệp nhà nước phải có những cải cách và biện pháp thúc đẩy tăng trưởng đột phá. Đồng thời, cơ cấu lại theo hướng theo hướng tinh gọn, hiệu quả để doanh nghiệp nhà nước thực sự phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt trong các ngành lĩnh vực then chốt, thiết yếu của nền kinh tế.